|
Hiệu quả bị xem nhẹ
Theo kết quả giám sát của Quốc hội, dự án nhà máy đạm Cà Mau, từ mức vốn đầu tư dự kiến ban đầu là 500 triệu đô la Mỹ đến khi thật sự khởi động (sau nhiều năm chậm trễ) thì tổng vốn đầu tư đã tăng lên đến 900 triệu đô la. Đó là một trong rất nhiều dẫn chứng về việc sử dụng vốn nhà nước thiếu hiệu quả trong đầu tư xây dựng cơ bản.
Vẫn chậm và chưa hiệu quả
Bản báo cáo “kết quả giám sát chuyên đề về việc thực hiện chính sách, pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) sử dụng vốn nhà nước ở các bộ, ngành, địa phương từ năm 2005-2007” do đoàn giám sát của Quốc hội hoàn tất vào trung tuần tháng 9 vừa qua, dự kiến sẽ được trình bày tại kỳ họp này của Quốc hội. Những nội dung từ báo cáo này cho thấy sự ngổn ngang trong lĩnh vực XDCB mà nhiều năm rồi vẫn chưa khắc phục được.
Theo báo cáo, phần lớn các dự án sử dụng vốn nhà nước đều được thực hiện rất chậm, thủ tục đầu tư xây dựng rườm rà, hiệu quả đầu tư của nhiều dự án thấp, còn thất thoát, lãng phí so với đầu tư bằng nguồn vốn khác. Tình trạng bố trí vốn dàn trải còn phổ biến.
Báo cáo còn cho biết nguồn đầu tư từ ngân sách cho XDCB trong ba năm qua (2005-2007) chiếm khoảng 20-22% tổng vốn đầu tư toàn xã hội (tính riêng năm 2007, tổng vốn đầu tư toàn xã hội theo giá thực tế là 461.900 tỉ đồng). Chỉ cần một vài phần trăm của số vốn này không được sử dụng đúng mục đích hoặc chậm đưa vào sử dụng thì đồng vốn nhà nước sẽ bị thiệt hại đến cỡ nào, chưa kể các khoản vay đầu tư thông qua trái phiếu hay vốn ODA.
Vậy mà trên thực tế, các công trình sử dụng vốn nhà nước bị chậm tiến độ ngày càng tăng. Năm 2005 có 2.280 dự án bị chậm tiến độ (chiếm 9,2% tổng số dự án thực hiện đầu tư trong năm), sang năm 2006 có 3.595 dự án rơi vào hoàn cảnh tương tự và đến năm 2007 con số này là 3.979 dự án. Có thể kể ra một số trường hợp như dự án cầu Thanh Trì và tuyến vành đai 3 Hà Nội với số vốn đầu tư 7.660 tỉ đồng bị chậm trễ nhiều năm hay như dự án nhà máy đạm Cà Mau bị chậm hai năm như đã nói ở trên.
Theo tính toán sơ bộ, chỉ riêng trường hợp dự án cầu Thanh Trì, mỗi ngày chậm hoàn thành, ngân sách phải trả thêm 1,5 tỉ đồng tiền lãi vay. Đó là chưa kể đến hàng chục tỉ đồng chi phí phát sinh khác do phải xây đường tạm khi cầu đã được thông xe mà đường dẫn lên cầu chưa xong. Theo tính toán, nếu một công trình phải vay vốn trái phiếu để thực hiện thì với lãi suất 12%/năm, sau năm năm công trình có thể đắt thêm đến 60%.
Theo đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội những bất cập và hạn chế nêu trên đều xuất phát từ quá trình chuẩn bị kế hoạch đầu tư không đúng. Một nguyên nhân khác là do tình trạng phân cấp đầu tư. Thực chất của việc phân cấp đầu tư là để gia tăng tính minh bạch và bảo đảm quá trình kiểm soát đầu tư chặt chẽ hơn.
Nhưng như ông Trần Xuân Giá, nguyên Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, nhận xét: “Càng phân cấp càng phải tập trung, nếu thiếu tập trung còn khó khăn trong kiểm soát đồng vốn bỏ ra hơn nữa”. Ông cũng chia sẻ một kinh nghiệm là việc quy hoạch đầu tư dứt khoát không thể phân cấp vì phân cấp mà thiếu tập trung thì dẫn đến hàng loạt những thay đổi, hệ quả khó lường.
Báo cáo giám sát cũng cho là nhiều quy hoạch thiếu căn cứ vững chắc, thiếu tính dự báo, chậm được rà soát. Hơn nữa, nhiều quy hoạch mang tính chủ quan, chưa phù hợp với khả năng huy động vốn, nguồn lực để thực hiện và hậu quả là có hàng loạt các quyết định đầu tư được tính toán và ra đời trên cái nền lỏng lẻo đó. Vì vậy hơn 3.100 dự án đầu tư XDCB bị cắt, hoãn, giãn tiến độ trong thời gian gần đây có lẽ đã ra đời trong hoàn cảnh đó.
Phải bắt đầu bằng những hành động cụ thể
Báo cáo thẩm tra về tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm 2008 của Ủy ban Tài chính - Ngân sách có nêu rõ: “Chính phủ chỉ đạo đình hoãn, ngừng triển khai, giãn tiến độ 1.986 dự án với tổng số vốn 5.992 tỉ đồng. Tuy nhiên số vốn đầu tư cho các công trình, dự án thực tế không giảm do toàn bộ kinh phí tiết kiệm được từ việc này được tập trung đầu tư cho các dự án, công trình khác”.
Còn Ủy ban Kinh tế trong một thẩm tra khác về các nhóm giải pháp tiếp tục chống lạm phát năm 2009, do Chính phủ đề xuất, đã nhấn mạnh việc cần tập trung vốn từ ngân sách, từ trái phiếu chính phủ cho đến việc hoàn thành các công trình hạ tầng xã hội thiết yếu, đặc biệt là các dự án có thể đưa vào sử dụng năm 2009, thay cho việc gia tăng đầu tư thêm 21,5% (khoảng 79.000 tỉ đồng) cho khu vực doanh nghiệp nhà nước.
Mục tiêu hàng đầu trong việc điều hành kinh tế năm tới mà Chính phủ đặt ra là tiếp tục ưu tiên kiềm chế lạm phát theo hướng giảm dần. Muốn vậy, cần điều chỉnh cơ cấu sản xuất và cơ cấu đầu tư mới phù hợp hơn với tình hình kinh tế trong và ngoài nước.
Ủy ban Kinh tế đề nghị thực hiện nghiêm nhóm giải pháp về kiểm soát chặt chẽ, nâng cao hiệu quả đầu tư công, không để đầu tư tràn lan, đặc biệt ở khối các doanh nghiệp nhà nước. Trong ba bản báo cáo tham vấn về chính sách kinh tế vĩ mô cho Chính phủ Việt Nam, các chuyên gia kinh tế của Đại học Harvard đã chỉ ra nguồn gốc lạm phát của Việt Nam trong thời gian gần đây là do tăng trưởng được thúc đẩy bởi đầu tư (thiếu hiệu quả). “Lạm phát giá ở Việt Nam là kết cục của việc đầu tư với lượng vốn khổng lồ nhưng không góp phần gia tăng sản lượng quốc gia”, bản báo cáo số 3 nhấn mạnh.
Các chuyên gia của Harvard đề xuất cần phải có những quy định về báo cáo phân tích chi phí - lợi ích một cách chi tiết và công bố rộng rãi các dự án đầu tư công trước khi được phê duyệt. “Danh mục 100 dự án đầu tư công lớn nhất với các nghiên cứu đánh giá chi phí, lợi ích đi kèm phải được công bố. Dự án không có đánh giá sẽ bị đình chỉ”, báo cáo đề xuất. Việc khắc phục những yếu kém trong đầu tư XDCB phải được bắt đầu bằng những hành động cụ thể như thế.
TBKTSG
|
