|
Hải quan điện tử: bước chuyển và thách thức thời hội nhập
Kể từ những ngày "vạn sự khởi đầu nan", đến nay hải quan điện tử nước ta đã áp dụng thí điểm được hai năm tại Cục Hải quan Hải Phòng và TP Hồ Chí Minh. Tính ưu việt của nó đã dần được khẳng định, đó là sự hiện đại, thông thoáng, tạo điều kiện ở mức cao nhất cho các doanh nghiệp và đưa hải quan tới gần với công nghệ thông tin, bắt nhịp cùng sự phát triển của hải quan các nước.
Kết quả khả quan trong giai đoạn 1 tuy chỉ là bước đầu, nhưng cũng đánh dấu bước chuyển mình từ phương thức làm việc thủ công sang hiện đại. Trước mắt ngành hải quan là giai đoạn 2 với những mục tiêu lớn nhưng song hành cũng phải đối mặt với nhiều thách thức để thực hiện hiệu quả.VẪN không khí lặng lẽ từ hai năm trước, khi Chi cục Hải quan điện tử (HQÐT) bắt đầu hình thành, trong những ngày đầu triển khai HQÐT giai đoạn 2, chúng tôi chứng kiến cảnh cán bộ HQÐT cần mẫn làm việc trước màn hình vi tính và những máy móc thiết bị hiện đại, tiếp nhận dữ liệu thông tin từ các doanh nghiệp gửi về. Tuy không ồn ào, tấp nập như tại các chi cục hải quan khác, nhưng không khí làm việc rất khẩn trương nhằm bảo đảm tiếp nhận và phản hồi thông tin cho các doanh nghiệp nhanh nhất.
Trong giai đoạn 1, Chi cục HQÐT đã làm thủ tục hải quan cho 5.963 lô hàng xuất khẩu, nhập khẩu (XKNK) loại hình kinh doanh của 112 doanh nghiệp với tổng giá trị hàng hóa 508 triệu USD, thu nộp ngân sách 648 tỷ đồng, bảo đảm tốt các yêu cầu thực hiện thí điểm, được doanh nghiệp và dư luận xã hội ghi nhận, đánh giá tốt. Tuy nhiên, số lượng doanh nghiệp, kim ngạch hàng hóa tham gia thủ tục HQÐT tại chi cục chưa nhiều do mới chỉ áp dụng cho hàng hóa XKNK theo loại hình kinh doanh và doanh nghiệp chấp hành tốt pháp luật hải quan, pháp luật thuế, trực tiếp xuất nhập khẩu (XNK); giải quyết các bước trong quy trình nghiệp vụ vẫn phải liên quan nhiều đơn vị hải quan, doanh nghiệp vẫn còn phải đi lại, chờ đợi; hệ thống mạng, cơ sở hạ tầng còn tồn tại, chưa thể hoàn thiện nên thời gian khai báo, thông quan chưa nhanh, chưa thật sự tạo được sự hấp dẫn đối với doanh nghiệp.
Những điểm mới trong Quyết định 52/2007/QÐ-BTC của Bộ trưởng Tài chính về việc ban hành Quy định thí điểm thủ tục HQÐT thể hiện tính ưu việt của HQÐT giai đoạn 2, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tham gia thủ tục HQÐT và các đại lý khai thuê, các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế khi tự nguyện đăng ký và có đủ điều kiện thực hiện thủ tục HQÐT đều được hải quan chấp nhận, thực hiện nghiệp vụ hải quan trong các khâu thủ tục trước, trong và sau thông quan đều do Chi cục HQÐT đảm trách (trước đây thông quan hàng hóa do Chi cục Hải quan cửa khẩu thực hiện). Ngoài ra, thủ tục HQÐT giai đoạn 2 áp dụng chuẩn mực quốc tế về hải quan như thủ tục HQÐT trước thông quan với việc áp dụng kỹ thuật quản lý rủi ro; chấp nhận các chứng từ dưới dạng điện tử và hỗ trợ doanh nghiệp về khai báo HQÐT.
Thay vì chỉ áp dụng đối với loại hình XKNK kinh doanh và đối với một số doanh nghiệp đáp ứng được điều kiện hạn chế như trước đây, thủ tục HQÐT giai đoạn 2 áp dụng rộng rãi đối với hầu hết các loại hình XNK hàng hóa. Doanh nghiệp XNK sẽ được đăng ký nộp hồ sơ HQÐT tại cơ quan hải quan thuận tiện nhất và ngành hải quan ưu tiên làm thủ tục thông quan đối với hàng hóa XNK cho các doanh nghiệp áp dụng TTHQ qua hệ thống thông quan điện tử. Doanh nghiệp có thể nộp tờ khai điện tử qua phương tiện điện tử 24 giờ/ngày và bảy ngày trong tuần. Ðơn cử một minh chứng về sự tiện lợi trong thủ tục HQÐT đối với hàng tạm nhập tái xuất đơn giản và nhanh chóng hơn rất nhiều so với quy trình thủ công phải tiến hành qua nhiều công đoạn với nhiều chứng từ giấy liên quan và phải đi lại nhiều lần. Trước kia, một doanh nghiệp tạm nhập hàng hóa qua một cửa khẩu tại Hà Nội, muốn tái xuất qua cửa khẩu khác tại Hải Phòng, phải mang hồ sơ, chứng từ đến đơn vị hải quan tại Hà Nội để làm thủ tục chứng xuất, rồi mang số chứng từ đến hải quan cửa khẩu tại Hải Phòng để thực hiện tái xuất hàng hóa, sau đó trở về nộp cho Hải quan CK tại Hà Nội chứng từ liên quan tái xuất hàng hóa để làm thủ tục thanh khoản sau này. Tuy nhiên, quy trình mới theo Quyết định 52, doanh nghiệp chỉ cần ngồi ngay tại trụ sở của mình thông qua hệ thống điện tử để hoàn thành tất cả các công đoạn nói trên, thậm chí ngay cả khi có nhu cầu gia hạn.
Thậm chí, với doanh nghiệp ưu tiên đặc biệt có thể khai tờ khai chưa hoàn chỉnh để làm thủ tục tạm nhập hàng hóa, sau đó sẽ bổ sung các chứng từ cần thiết trong thời hạn quy định. Chị Nguyễn Thị Vân Anh, Phòng Kế hoạch vật tư XNK Công ty cổ phần nội thất SHINEC cho biết, công ty mẹ là Công ty cổ phần công nghiệp tàu thủy SHINEC đã tham gia TQÐT giai đoạn I và thấy rất tiện lợi, hiệu quả nên Công ty cổ phần nội thất là công ty con cũng tham gia. Mặc dù hàng của công ty khá thuần về chủng loại, chủ yếu là sản xuất bàn, ghế cho tàu biển và nhập nguyên liệu, nhưng trước đây làm thủ tục rất vất vả vì phải chờ đợi cả buổi, đi lại nhiều. Giờ được hải quan cài đặt phần mềm miễn phí, trực tiếp hướng dẫn sử dụng, cho nên chỉ cần ngồi ở cơ quan nửa tiếng sau là biết được có thông quan hay không, chỉ cần đối chiếu ký xác nhận. Thỉnh thoảng cũng có một số trục trặc phần mềm, đường truyền nhưng được xử lý ngay.
Tuy nhiên, để áp dụng những điểm mới trong Quyết định 52 và vận hành trơn tru ngay từ đầu không phải chuyện đơn giản, đòi hỏi phải có chuẩn bị công phu, chu đáo của hải quan, doanh nghiệp, đại lý khai thuê... Chi cục HQÐT đã xây dựng các văn bản hướng dẫn chi tiết về nghiệp vụ và công tác phối hợp giữa các Chi cục để thực hiện thủ tục HQÐT, thu thập thông tin quản lý rủi ro từ các công chức hải quan có kinh nghiệm tại các khâu nghiệp vụ, xây dựng hồ sơ các doanh nghiệp đã tham gia thủ tục HQÐT do Chi cục quản lý; củng cố cơ sở vật chất, kỹ thuật, trang thiết bị máy tính và thông báo chủ trương và quy định về thủ tục HQÐT tới các sở, ban, ngành liên quan; tuyên truyền, giới thiệu chính sách ưu đãi đối với các doanh nghiệp tham gia; đào tạo chuyên sâu về thủ tục HQÐT cho các doanh nghiệp; tập huấn và củng cố nghiệp vụ cho cán bộ, công chức bộ máy Chi cục HQÐT. Ngày 28-9, 114 doanh nghiệp TP Hồ Chí Minh và 56 doanh nghiệp TP Hải Phòng và các đại lý khai thuê đã được nghe những điểm mới, ưu tiên trong Quyết định 52, từ đó nhận thức rõ lợi ích của thủ tục HQÐT để tiếp tục tham gia.
Mục tiêu đặt ra là vậy, nhưng từ khi thực hiện HQÐT giai đoạn 2 đã phát sinh một số khó khăn, vướng mắc, trong đó nhiều khó khăn đã được dự đoán trước đòi hỏi phải có giải pháp khắc phục kịp thời. Kinh nghiệm giải quyết từ giai đoạn 1 cho thấy dũng cảm, tự tin đối mặt với thử thách, vừa làm vừa tháo gỡ, đầu tư phát huy trí tuệ tập thể sẽ tìm ra giải pháp tối ưu nhất để giải quyết. Trước hết, mức độ tự động hóa của hệ thống phụ thuộc nhiều vào việc chuẩn hóa, mã hóa danh mục hàng hóa XNK phải quản lý, tuy nhiên thông tin về chính sách mặt hàng do các bộ, ngành quản lý còn chậm. Năm 2006, Tổng cục Hải quan đã thành lập bộ phận hỗ trợ các bộ, ngành mã hóa hàng hóa nhưng đến nay vẫn còn 44 bộ danh mục các bộ, ngành chưa ban hành.
Tháo gỡ khó khăn này không chỉ riêng Hải quan nỗ lực mà đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành để xử lý tối ưu nhất, bởi thực tế chính sách quản lý mặt hàng có thay đổi và chuẩn hóa, mã hóa là việc lâu dài. Mặt khác, Hải quan thí điểm thủ tục HQÐT trong bối cảnh trong khi hầu hết các thông tin, số liệu do các bộ, ngành cung cấp đều bằng công văn giấy, chưa chuyển hóa thành dữ liệu điện tử. Ðại lý khai thuê TTHQ vốn được ví như cánh tay nối dài của hải quan với giúp doanh nghiệp và mở rộng và nâng cao chất lượng của hệ thống đại lý này sẽ tạo môi trường hỗ trợ triển khai thủ tục HQÐT. Theo cơ quan hải quan, thực tế đã phát sinh những vướng mắc nhỏ giữa chủ doanh nghiệp và đại lý khai thuê, tuy nhiên có thể điều chỉnh bằng văn bản pháp luật liên quan trong hợp đồng. Ngoại trừ các doanh nghiệp lớn, nhiều doanh nghiệp nhỏ không có con người đầu tư sâu vào kỹ thuật hải quan. Thế nên mới xảy ra chuyện "bi hài" là có doanh nghiệp thuê cả cửu vạn đi khai báo hải quan, thậm chí nhân viên của một công ty tham gia thủ tục HQÐT ở Chi cục Hải quan điện tử Hải Phòng chỉ vì trình độ tin học yếu nhưng lại dấu dốt vẫn thuê người khai giúp như kiểu thủ công, xảy ra trục trặc lại đổ lỗi do đường truyền, khi cán bộ hải quan kiểm tra mới "bắt bệnh" chính xác.
Ngoài những khó khăn về hạ tầng mạng, đường truyền, quá trình triển khai hệ thống phần mềm do khối lượng công việc quá lớn cần phải khắc phục, hoàn thiện; ngay cả khâu đả thông tư tưởng cán bộ chiến sĩ cũng không đơn giản. Khi triển khai HQÐT giai đoạn 1, tư tưởng một số cán bộ hải quan không mặn mà lắm, nhất là những người tuổi đã cao, trình độ tin học thấp, đã quen với cách làm thủ công bao nhiêu năm nay; thậm chí có người còn hoài nghi về hiệu quả của HQÐT. Cũng chính từ nhận thức hạn chế này, nên việc phối kết hợp trong tác nghiệp thủ tục HQÐT giữa các chi cục hải quan cửa khẩu chưa đồng bộ khiến doanh nghiệp cảm giác là thông quan điện tử chưa thuận tiện bằng làm thủ công. Trong giai đoạn 2, Tổng cục Hải quan và các Cục Hải quan đã chú trọng quán triệt tư tưởng, nâng cao hơn nữa nhận thức và trách nhiệm không chỉ trong bộ phận chi cục HQÐT mà tới tất cả cán bộ, công chức hải quan.
Sau hai tháng kể từ 10 giờ ngày 1-10, khi hệ thống xử lý dữ liệu HQÐT tiếp nhận được tờ khai đầu tiên của giai đoạn 2, Chi cục HQÐT Hải Phòng đã tiếp nhận, làm thủ tục HQÐT cho 711 tờ khai nhập khẩu, kim ngạch 104.891.000 USD và 363 tờ khai xuất khẩu, kim ngạch 8.661.000 USD của 89 doanh nghiệp. Với tính năng ưu việt của nó, nhiều doanh nghiệp đặc biệt là các doanh nghiệp công nghệ cao, khu chế xuất đề nghị được tham gia HQÐT. Thành quả bước đầu đáng khích lệ này sẽ tạo động lực, đòn bẩy để triển khai thực hiện tốt HQÐT giai đoạn 2.
Phó cục trưởng Cục Hải quan Hải Phòng phụ trách HQÐT Trần Văn Hội:
Cục Hải quan TP Hải Phòng xác định triển khai thành công thí điểm thủ tục hải quan điện tử là tiền đề tiên quyết, quan trọng để triển khai thực hiện thành công đề án Hiện đại hóa Cục Hải quan TP Hải Phòng giai đoạn 2007 - 2012, tầm nhìn 2020, phát triển Cục Hải quan Hải Phòng thành Cục Thông quan tự động tập trung theo một mô hình chính quy, tinh gọn. Với vấn đề mới, chưa có tiền lệ, áp lực công việc căng thẳng, Cục đã chọn những cán bộ có trình độ, năng lực và tâm huyết để thực hiện hiệu quả giai đoạn 2 HQÐT.
Trần Quốc Ðịnh, Phó ban cải cách hành chính hiện đại hóa hải quan:
Cải cách hành chính hải quan có ý nghĩa quan trọng nhất là khi nước ta gia nhập WTO, bảo đảm phù hợp với chuẩn quốc tế (đơn giản hóa, hài hòa hóa thủ tục hải quan, giảm bớt chi phí, phiền hà, phí lưu kho, lưu bãi, chi phí sản xuất). Việc thông quan nhanh qua HQÐT giúp doanh nghiệp sớm có nguyên liệu để sản xuất và nhanh chóng có hàng hóa để lưu thông trên thị trường, đáp ứng sức ép cạnh tranh thị trường ngày càng gắt gao. Trong giai đoạn 2, đòi hỏi quy trình thủ tục hướng dẫn rất lớn, phức tạp và liên quan tới hầu hết các hoạt động nghiệp vụ của hải quan nên cần có kế hoạch, lộ trình thực hiện cụ thể, thống nhất.
Nguyễn Thành Long, Trưởng phòng XNK Công ty TNHH ống thép 190 (Hải Phòng):
Trước đây doanh nghiệp phải bố trí ba người chuyên khai báo hải quan, làm thủ tục xuất nhập khẩu tại cảng, từ khi thông quan điện tử chỉ cần một người kiêm nhiệm, bớt hẳn chi phí mà thông quan nhanh chóng. Trước đây nhập một lô hàng sắt nhanh nhất cũng phải mất hơn 1 ngày, giờ chỉ cần 10 phút khai báo trên máy là xong và khoảng một tiếng sau sẽ có ngay thông tin phản hồi từ hải quan, rất tiện lợi. Tuy nhiên, cán bộ hải quan cửa khẩu cũng cần phải nâng cao năng lực, trình độ hơn nữa để phối hợp chặt chẽ với Hải quan điện tử, tránh để doanh nghiệp mất thời gian khi nhận hàng sau khi thông quan.
ND
|
