|
Kỳ lân công nghệ qua thời bùng nổ, các startup hoang mang vì thiếu vốn
Bong bóng startup trị giá hàng tỷ USD đang xẹp dần, với hơn 1 ngàn tỷ USD giá trị bị đóng băng ở những công ty có triển vọng giảm sút.
Không thể phủ nhận rằng trước khi giới công nghệ toàn tâm toàn ý theo đuổi trí tuệ nhân tạo, Thung lũng Silicon đã từng chứng kiến những startup đầy sáng tạo và tiềm năng. Tại đỉnh điểm của cơn sốt công nghệ thời COVID năm 2021, có hơn 1,000 startup được hỗ trợ bởi vốn đầu tư mạo hiểm đã cán mốc “kỳ lân”, tức định giá trên 1 tỷ USD, bao gồm cả những tên tuổi như nhà cung cấp thịt thay thế Impossible Foods Inc., sàn giao dịch bảo trì nhà Thumbtack và nền tảng học trực tuyến MasterClass. Rồi sau đó, cơn bão từ lãi suất tăng, thị trường IPO chậm lại và xu hướng “tất cả đều là AI” đã khiến cho các startup ngoài lĩnh vực AI đều trở nên lạc hậu.
Những vấn đề tồn đọng bấy lâu nay giờ đây cũng đang hiện hữu một cách rõ ràng. Năm 2021, hơn 354 công ty đạt định giá trên 1 tỷ USD. Tuy nhiên, theo giáo sư Ilya Strebulaev của Trường Kinh doanh Sau đại học Stanford, chỉ có 6 công ty trong số đó mới thực hiện IPO; 4 công ty khác đã niêm yết qua hình thức SPAC, và thêm 10 doanh nghiệp bị mua lại – trong đó có vài trường hợp với mức giá dưới 1 tỷ USD. Một số startup khác, như công ty canh tác trong nhà Bowery Farming và startup y tế sử dụng AI Forward Health, đã không thể vượt qua khủng hoảng. Convoy, doanh nghiệp vận tải từng được định giá 3.8 tỷ USD vào năm 2022, sụp đổ ngay năm sau; startup chuỗi cung ứng Flexport chỉ thu hồi được tài sản với mức giá của những “mảnh vụn”.
Nhiều startup như thể cảm thấy “choáng váng”, theo lời ông Sam Angus, đối tác tại công ty luật Fenwick & West. “Bối cảnh gọi vốn đã thay đổi rõ rệt”.
Kỳ lân “xác sống”
Chào mừng đến với thời đại của các kỳ lân “xác sống”. Theo CB Insights – đơn vị nghiên cứu ngành vốn đầu tư mạo hiểm, hiện có kỷ lục 1,200 kỳ lân công nghệ chưa niêm yết hay bị mua lại. Các startup từng huy động số vốn khổng lồ giờ đây buộc phải dùng tới các biện pháp liều lĩnh. Đặc biệt, các startup giai đoạn sau (late stage) gặp nhiều khó khăn vì cần lượng vốn lớn hơn để duy trì hoạt động, trong khi các nhà đầu tư từng không tiếc tiền chi mạnh cho các startup tỷ USD giờ đây lại càng trở nên chọn lọc hơn. Đối với một số công ty, việc chấp nhận các điều khoản gọi vốn không thuận lợi hoặc bán với giá chiết khấu sâu dường như là lựa chọn duy nhất để tránh khỏi nguy cơ sụp đổ hoàn toàn. Từ đó, những “kỳ lân xác sống” ra đời.
Thị trường gọi vốn cho startup bắt đầu bão hòa vào năm 2022, trong bối cảnh Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) tăng lãi suất liên tiếp bảy lần sau một thập kỷ tiền rẻ. Những đợt tăng lãi suất này buộc các doanh nghiệp phải cắt giảm chi phí và thực hiện sa thải hàng loạt, xu hướng này đạt đỉnh vào quý đầu năm 2023, theo số liệu của Statista. Một số công ty vốn tập trung vào tăng trưởng đã buộc phải chuyển mục tiêu sang lợi nhuận ngắn hạn nhằm giảm bớt sự phụ thuộc vào vốn đầu tư mạo hiểm.
Tuy nhiên, nhiều startup vốn được xây dựng với chiến lược theo đuổi tăng trưởng mà ít quan tâm đến lợi nhuận trong giai đoạn đầu, với niềm tin rằng họ sẽ luôn có thể tiếp tục huy động vốn ở mức định giá ngày càng cao. Nhưng trong nhiều trường hợp, “công thức” đó không còn khả thi. Theo dữ liệu từ Carta Inc., chỉ chưa đến 30% số kỳ lân công nghệ năm 2021 đã được gọi vốn trong ba năm gần đây, và gần một nửa số đó đã phải trải qua các vòng gọi vốn với mức định giá giảm so với các vòng trước.
Chẳng hạn, Cameo, dịch vụ video chào hỏi nổi tiếng từng được định giá 1 tỷ USD, năm ngoái đã huy động vốn với mức định giá giảm tới 90%, theo một nguồn thông tin giấu tên. Tương tự, công ty công nghệ tài chính Ramp đã gọi được hai vòng vốn lớn kể từ đầu năm 2022 với định giá thấp hơn mức 8 tỷ USD mà họ nhận được ba năm trước.
Những trường hợp thuận lợi nhất, các startup có thể sử dụng nguồn vốn từ các vòng gọi vốn giảm giá để lấy lại đà phát triển. Ví dụ, công ty phần mềm dành cho ngành xây dựng ServiceTitan Inc. đã huy động vốn với những điều khoản không thuận lợi vào năm 2022, nhưng đã gần chạm tới định giá trước đó khi niêm yết vào năm 2024. Công ty đạt vốn hóa thị trường 9.4 tỷ USD, gần sát với đỉnh cao định giá tư nhân 9.5 tỷ USD năm 2021.
Tuy nhiên, việc cắt giảm nhân sự và các vòng gọi vốn giảm giá có thể mở đầu cho một vòng lẩn quẩn nguy hiểm. Các startup vốn thường xây dựng câu chuyện về đà tăng trưởng để thu hút nhà đầu tư, điều trở nên khó khăn khi họ phải đánh đổi tham vọng để đạt được kỷ luật tài chính. Đối với nhân viên, cơ hội nhận cổ phần là một trong những lợi ích lớn khi làm việc tại startup; nhưng khi giá trị công ty giảm, nhân sự có nhiều lựa chọn khác sẽ nhanh chóng rời bỏ.
Tìm cách thích nghi
Các startup hiện đang tìm cách thích nghi với hoàn cảnh khó khăn này. Những công ty có tình hình khá ổn có thể lựa chọn phân loại các đợt gọi vốn mới như là sự tiếp nối của vòng gọi vốn trước, qua đó tránh phải đối mặt với thực tế rằng định giá của họ không còn tăng. Trong bối cảnh hiện nay, những vòng gọi vốn có định giá ngang với trước đó đã được xem là một thành công.
Những startup khác lại buộc phải chấp nhận những điều khoản không thuận lợi bên cạnh mức định giá thấp. Điều này có thể kéo theo việc thay đổi cơ cấu sở hữu, yêu cầu các nhà đầu tư cũ phải tham gia thêm hoặc đối mặt với nguy cơ mất cổ phần. Những thỏa thuận theo mô hình “pay-to-play” (tạm dịch: trả tiền để tham gia) này thường không được lòng các nhà đầu tư lớn, như trường hợp năm ngoái khi Ryan Breslow, đồng sáng lập của startup thanh toán Bolt, gặp khó khăn trong việc huy động vốn theo mô hình này do sự phản đối từ các cổ đông chủ chốt.
Việc tăng cường đầu tư vào những công ty có triển vọng ngày càng lạc hậu rõ ràng là một canh bạc đầy rủi ro. Hiệu thuốc kỹ thuật số Truepill đã bị mua lại sau một vòng gọi vốn theo mô hình “pay-to-play”, nhưng với giá bằng 1/3 mức định giá năm 2021, theo PitchBook Data. Nhiều nhà đầu tư coi các thỏa thuận với điều khoản khắc nghiệt như vậy là dấu hiệu cho thấy đã đến lúc “rút lui”. “Nếu một công ty buộc phải trải qua những điều khoản như vậy, có lẽ nó đã không còn sức sống,” ông Jeff Clavier, nhà sáng lập và đối tác quản lý tại Uncork Capital chia sẻ.
Các công ty đầu tư có nguồn lực mạnh, kể cả các quỹ đầu tư tư nhân, có thể mua lại một số startup tăng trưởng chậm này. Tuy nhiên, thực tế là “các công ty sẽ không còn đạt được mức định giá mà nhà đầu tư từng trao cho họ vào năm 2021,” theo lời bà Chelsea Stoner, đối tác tại Battery Ventures – công ty chuyên đầu tư và mua lại startup.
Những người vẫn giữ tinh thần lạc quan có thể hy vọng rằng sẽ xuất hiện làn sóng hứng khởi công nghệ mới, hoặc rằng một chính quyền Trump không có Lina Khan (người nổi tiếng với những vụ kiện chống lại các ông lớn công nghệ) sẽ thổi thêm sức sống vào thị trường mua bán và IPO. Nhưng ông Greg Martin, nhà sáng lập và giám đốc điều hành tại Archer Venture Capital, cho rằng, đối với nhiều kỳ lân công nghệ, hy vọng duy nhất – dù khó có khả năng – chỉ còn là thị trường quay trở lại cơn sốt định giá “phi lý”. “Trừ khi chúng ta lại có được môi trường định giá phi lý như khi lãi suất về 0 trong thời kỳ đại dịch, nhiều kỳ lân công nghệ ‘xác sống’ này rồi sẽ sụp đổ”, ông nói.
Quốc An (Theo Bloomberg)
FILI - 07:00:00 09/03/2025
|
