|
Covid-19 khiến hàng triệu người trên toàn cầu rời khỏi tầng lớp trung lưu
Số người thuộc tầng lớp trung lưu trên toàn cầu ước tính đã giảm 150 triệu người trong năm 2020, lần trượt giảm đầu tiên trong gần 3 thập kỷ qua.
Một trong những xu hướng quan trọng nhất về mặt kinh tế trong vài thập niên trở lại đây chính là sự phát triển của tầng lớp trung lưu toàn cầu. Các chuyên gia kỳ vọng nhóm người tiêu dùng này sẽ tiếp tục phát triển không ngừng, nhờ thu nhập ngày càng tăng tại các nước đang phát triển đã đưa hàng triệu người thoát nghèo mỗi năm. Kỳ vọng này đã trở thành giả định trung tâm trong các kế hoạch kinh doanh của các công ty đa quốc gia cũng như trong chiến lược danh mục đầu tư của các nhà đầu tư chuyên nghiệp.
Thế nhưng, giờ đây tầng lớp này đang hứng chịu tác động từ đại dịch Covid-19. Theo ước tính gần đây của Trung tâm Nghiên cứu Pew, tầng lớp trung lưu toàn cầu đã giảm trong năm vừa qua, lần đầu tiên kể từ thập niên 90. Khoảng 150 người đã trượt khỏi bậc thang kinh tế xã hội này, trong đó Nam Á và châu Phi cận Sahara chứng kiến sự sụt giảm lớn nhất.
Việc xác định các thông số để định nghĩa tầng lớp trung lưu lâu nay vẫn còn là đề tài gây nhiều tranh cãi. Đối với Pew, cơ quan đã bắt tay vào nghiên cứu đề tài này hơn một thập kỷ qua bằng cách sử dụng dữ liệu thể hiện rõ sự chênh lệch về sức mua giữa các nước, cho rằng tầng lớp trung lưu bao gồm những người có thu nhập trung bình từ 10.01 USD – 20 USD/ngày. Phân tích của Pew còn bao gồm một nhóm người có thu nhập trên trung bình riêng biệt đó là những người có thu nhập từ 20.1 USD – 50 USD/ngày. Trong khi đó, các cơ quan nghiên cứu khác, chẳng hạn như Viện Brookings, đã định nghĩa tầng lớp trung lưu theo hướng phóng khoáng hơn đó là những người có thu nhập từ 10 USD – 100 USD/ngày.
Dựa trên phân tích của Pew, có gần 25 tỷ người thuộc tầng lớp trung lưu trên toàn cầu, gần bằng 1/3 dân số thế giới. Ẩn sâu bên trong những con số to lớn này là biết bao câu chuyện đời tư.
Bài viết này đưa chúng ta đến với những câu chuyện từ Ấn Độ, Brazil, Nam Phi và Thái Lan. Đó là những câu chuyện về sự thành công khó tìm được bị đánh mất chỉ sau một đêm; câu chuyện về một thời với những bữa ăn tối với bò bít tết hay có Internet ngay tại nhà giờ lại là những thứ xa xỉ hay những giấc mơ về một chiếc xe hơi, một căn hộ giờ đành phải gác lại.
Những người phấn đấu trong tầng lớp kinh tế xã hội này hiện nay phải đối mặt với một tương lai bất định hơn so với những năm trước đây. Trung Quốc, nơi sinh sống của 1/3 tầng lớp trung lưu toàn cầu theo định nghĩa của Pew, dường như đang phục hồi nhanh chóng nhưng các nước đang phát triển lại đối mặt với những triển vọng kinh tế giảm sút.
Trong báo cáo Viễn cảnh Kinh tế Toàn cầu mới nhất được công bố hôm 06/04, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu năm 2024 sẽ thấp hơn 3% so với trường hợp không có đại dịch, phần lớn là bởi vì Chính phủ của các nước đang phát triển không thể chi tiêu mạnh tay như Chính phủ Mỹ và châu Âu để giúp kinh tế phục hồi.
Sự phát triển không đồng đều càng thể hiện rõ. Theo dự báo của Bloomberg Economics, Ấn độ sẽ kết thúc năm 2021 với tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đạt mức thấp hơn 5.2% so với trước đây; sản lượng của Indonesia sẽ thấp hơn 9.2% so với dự báo xu hướng trước khủng khoảng; còn đối với Mỹ, chỉ thấp hơn 1.6%.
Carmen Reinhart, chuyên gia kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới (WB), lo ngại thế giới chỉ mới bắt đầu hiểu về ảnh hưởng kinh tế bậc 2 của đại dịch và lo ngại rằng sự phục hồi của các mức tăng trưởng đang bị nhầm lẫn với sự phục hồi lâu dài.
Chương trình tiêm chủng vắc-xin tại các nước nghèo đang tiến triển chậm chạp hơn nhiều so với tại các nước phát triển. Vấn đề xa hơn nữa, đó là tại nhiều nền kinh tế mới nổi, chuyên gia kinh tế Reinhart cho rằng các ngân hàng đang đắn đo về việc liệu xu hướng gia tăng trong cho vay tiêu dùng và doanh nghiệp nhỏ trong những năm trước đại dịch có quay trở lại tác động họ hay không. Vị chuyên gia này lo ngại rằng các nhà cho vay sẽ cắt giảm tín dụng, điều này có thể làm trì hoãn quá trình hồi phục kinh tế.
Chuyên gia kinh tế Reinhart cũng lo ngại Chính phủ tại một số quốc gia có thể buộc phải sớm chuyển sang chế độ thắt lưng buộc bụng vì họ không thể gánh nổi các khoản nợ chồng chất. Trong khi trình trạng lạm phát vẫn ổn tại Mỹ và châu Âu thì ở những nơi như Brazil, giá lương thực đang tăng vọt, khiến các ngân hàng trung ương phải sớm thắt chặt chính sách tiền tệ.
Gác lại giấc mơ mua xe hơi
Ravi Kant Sharma
|
Ravi Kant Sharma, một kỹ sư ô tô 37 tuổi người Ấn Độ, đã dành dụm tiền hơn 10 năm để mua chiếc Maruti Suzuki Alto, loại xe đầu tiên mà nhiều người Ấn Độ mua khi họ chuyển sang sử dụng xe bốn bánh. Đầu năm 2020, Sharma thấy mình đã đủ điều kiện để mua trả góp chiếc xe đồng thời cũng lên kế hoạch kỷ niệm ngày cưới sắp tới bằng việc mua sắm này. Thế nhưng, đại dịch đã thay đổi kế hoạch và giấc mơ của anh.
Khi nền kinh tế Ấn Độ đóng băng, Sharma mất việc làm. Anh ta đã cố gắng để tìm một công việc mới ở thành phố khác với mức lương thấp hơn. Sự chuyển biến này đã làm hao hụt tiền tiết kiệm của anh ấy và khiến giấc mơ sở hữu xe hơi đành bị gác lại. Gia đình bốn thành viên của anh ấy sẽ phải tiếp tục sử dụng chiếc xe máy cũ trong thời gian sắp tới. “Tôi đã tiêu hết tiền tiết kiệm. Chúng tôi đang gặp khó khăn trong việc trả góp cho các khoản vay hiện hữu”, Sharma bộc bạch.
Theo ước tính, tầng lớp trung lưu Ấn Độ chiếm 1/3 dân số cả nước. Xu hướng gia tăng của tầng lớp này đã lôi cuốn các công ty đa quốc gia sản xuất mọi thứ từ xe hơi đến điện thoại di động trong khi những gã khổng lồ trong lĩnh vực bán lẻ và thương mại điện tử cũng nhanh chóng đặt chân đến làm ăn tại quốc gia hơn 1.3 tỷ dân này. Thế nên, khi có một sự tác động đến thu nhập của tầng lớp trung lưu tại Ấn Độ, nó sẽ hệ lụy đến nền kinh tế toàn cầu.
Đại dịch đã phơi bày một điều mà theo nhà khoa học chính trị Leela Fernandes gọi đó là “sự mong manh về kinh tế xã hội” của tầng lớp trung lưu Ấn Độ, điều mà bà ví như “bong bóng chứng khoán sắp vỡ”.
Cũng như nhiều quốc gia khác, những người nghèo nhất tại Ấn Độ là những người phải gánh chịu tổn thất kinh tế lớn nhất do cuộc khủng hoảng y tế toàn cầu. Không những thế, cuộc suy thoái do đại dịch còn xóa sổ công việc của những lao động trí thức.
Theo dữ liệu của Trung tâm Theo dõi Kinh tế Ấn Độ, trong giai đoạn từ tháng 4-8, gần 21 triệu người làm công ăn lương tại nước này đã mất việc làm. Kết quả là tầng lớp trung lưu của Ấn Độ đã giảm khoảng 32 triệu người trong năm 2020, chiếm 60% mức sụt giảm trên toàn thế giới (về số người có thu nhập từ 10 - 20 USD/ngày), theo ước tính của Pew.
Những ảnh hưởng hiệu ứng này đặc biệt dễ nhận thấy trong lĩnh vực ô tô của Ấn Độ, lĩnh vực lớn thứ tư thế giới và chiếm một nửa tổng sản lượng sản xuất của cả nước. Doanh số bán xe tại Ấn Độ đã giảm hơn 18% trong 12 tháng tính đến tháng 2 năm nay.
Trở lại câu chuyện của Sharma, thuộc vào tầng lớp trung lưu Ấn Độ, trong suốt giai đoạn đại dịch, anh đã cố gắng xoay sở và làm việc chăm chỉ hơn để lo cho vợ và 2 cô con gái đang trong độ tuổi ăn học. Đối với Sharma, có lẽ thật khó để anh có thể quên được chuyện mọi kế hoạch được anh vạch ra đều bị phá vỡ, khiến giấc mơ mua xe gần 10 năm qua của anh đành bị gác lại.
Những món ăn hằng ngày trước đây giờ trở thành những món xa xỉ
Francinete Alves
|
Francinete Alves, một phụ nữ 58 tuổi người Brazil, không ưa ăn thịt nội tạng. Thế nhưng, thận, lưỡi, gan là những thứ mà bà đang cân nhắc để mang về nhà từ cửa hàng bán thịt giảm giá ở ngoại ô thủ đô Brasilia bởi vì ít nhất là buổi tối của gia đình bà không phải tiếp tục là món trứng rán.
Đối với bà Alves và cô con gái 24 tuổi, ngày đầu tuần không có thịt thì những ngày tiếp theo cũng vậy. Brazil, quốc gia nổi tiếng trên thế giới với món thịt bò nướng, đang vật lộn với đợt bùng phát Covid-19 tồi tệ mà vẫn chưa có dấu hiệu lên đến đỉnh điểm và hệ quả kinh tế của nó đang được phản ánh qua các bữa ăn của tầng lớp trung lưu Brazil.
Dữ liệu từ Conab, Cơ quan nông nghiệp quốc gia của Brazil, cho thấy người dân của quốc gia xuất khẩu thịt bò số 1 thế giới đang ăn ít thịt bò hơn. Tính bình quân đầu người, lượng tiêu thụ thịt bò tại nước này đã giảm 5% trong năm 2020, giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 1996. Trong khi đó, tiêu thụ trứng lại tăng 3.8%, đạt mức cao mới từ trước đến nay.
Bà Alves dù sao vẫn may mắn hơn rất nhiều người vì bà vẫn duy trì được công viêc làm trợ lý văn phòng. Mức lương hàng tháng 5,000 Real (khoảng 881 USD) của bà quá cao và không đủ điều kiện nhận hỗ trợ của Chính phủ. Tuy nhiên, tiền lương của bà Alves không còn mua được nhiều đồ như trước đây nữa bởi vì giá cả thực phẩm và hàng hóa đều tăng trong khi đồng nội tệ yếu đi.
Trớ trêu thay, sự hào phóng của Chính phủ trong việc hỗ trợ người dân lại đóng vai trò chính trong việc thúc đẩy giá cả tăng, bởi vì sự thúc đẩy thu nhập của 67 triệu người nghèo Brazil cũng đồng nghĩa với việc thúc đẩy nhu cầu của những mặt hàng cơ bản.
Trong bối cảnh giá cả leo thang, để có thể mua được thịt giảm giá, bà Alves thường tìm hiểu thông tin bán hàng hay các bài đăng trên các phương tiện truyền thông về bán hàng giảm giá trước khi đi đến các cửa hàng mua sắm để có thể mua được một miếng thịt bò mà gia đình bà đã bỏ lỡ nhiều lần trong các bữa ăn. Nhưng không chỉ thịt tăng, tại chợ rau củ ngoài trời, giá cả mọi thứ đều đều đắt đỏ.
Với 30 Real còn lại trong túi, bà Alves chỉ đủ để mua táo và cà chua, bởi vì tất cả đều tăng giá. “Trước đây, chỉ cần 20 Real là đủ để mua được nhiều thứ trước khi rời khỏi chợ”, bà Alves nhẩm tính khi lướt sang gian hàng bắp ngô nhưng lại không còn đủ tiền để mua chúng.
Dù gặp nhiều khó khăn, nhưng bà Alves vẫn tự an ủi mình rằng, dù sao bà vẫn còn may mắn hơn rất nhiều người vì bà vẫn còn có việc làm và vẫn được no bụng.
Tình cảnh khó khăn của người đi thuê nhà
Mosima Kganyane
|
Vào tháng 1/2020, Kganyane, cô gái 26 tuổi người Nam Phi khá phấn khích với khả năng độc lập tài chính vừa tìm được của mình. Sau khi tốt nghiệp ngành quản trị kinh doanh, Kganyane bắt tay vào một công việc toàn thời gia tại Johannesburg, thành phố lớn nhất của Nam Phi, và thuê một căn hộ với giá 244 USD/tháng gần nơi làm việc để tiết kiệm chi phí đi lại.
Sang đầu tháng 3, Nam Phi ghi nhận ca nhiễm Covid-19 đầu tiên và áp lệnh phong tỏa nghiêm ngặt, điều này đã góp phần vào sự suy yếu kinh tế lớn nhất trong gần một thế kỷ của quốc gia này. Sang tháng 6, chủ của Kganyane, là một trong số những nhà bán lẻ quần áo lớn nhất Nam Phi, đối mặt với tình trạng phá sản.
Kganyane sau đó mất việc làm cũng như 1.4 triệu người Nam Phi khác trong năm vừa qua, đẩy tỷ lệ thất nghiệp nước này lên mức cao kỷ lục 32.5%. Không có thu nhập để trả tiền thuê nhà và tiền điện nước nhưng cũng không muốn nhúng tay vào tiền tiết kiệm, Kganyane đành phải trả 271 USD tiền phạt vi phạm hợp đồng thuê nhà để về ở cùng với gia đình mình.
Nhiều người Nam Phi cũng rơi vào tình cảnh tương tự như Kganyane. Tỷ lệ thất nghiệp trên cả nước quý 1/2021 đã tăng lên mức kỷ lục 13.3% từ mức 7.5% trong cùng kỳ năm ngoái, theo Cục Tín dụng TPN. Mọi áp lực đã đổ dồn vào các đơn vị cho thuê với giá khoảng 475 USD/tháng trở xuống, chiếm 2/3 thị trường cho thuê nhà chính thức của Nam Phi.
Chế độ phân biệt chủng tộc Nam Phi đã chính thức chấm dứt từ năm 1994 nhưng di sản của nó vẫn còn khá rõ trong tình trạng dễ bị tác động dai dẳng trước những cú sốc kinh tế đối với đại đa số người da đen Nam Phi. Một nghiên cứu hồi năm 2018 của Viện Phát triển Kinh tế Thế giới cho thấy rằng, chỉ có 1 trong 4 người Nam Phi có thể được coi là một phần của tầng lớp trung lưu ổn định hoặc tầng lớp thượng lưu. Những người còn lại được phân loại chính xác hơn là nghèo kinh niên hoặc tạm thời, hoặc là tầng lớp trung lưu dễ bị tổn thương.
Để thoát khỏi sự bấp bênh của chính bản thân và tìm lại nấc thang thành công, Kganyane lao vào làm việc không mệt mỏi ngay cả khi cô bị chẩn đoán Covid-19. Hiện cô đang làm việc tại một công ty dịch vụ tài chính theo một hợp đồng tạm thời và đang đánh cược cho tương lai của mình với khoản thu nhập khác từ các công việc phụ như bán thảm, đồ nội thất và trứng. Bên cạnh đó, cô còn chi 1,000 USD tiền tiết kiệm để xây thêm một căn phòng ngay sau gia đình mình để cho thuê.
Vậy là trong vòng chưa đầy một năm, từ một người đi thuê nhà trên thị trường tài sản chính thức, Kganyane đã trở thành một người cho thuê trên thị trường cho thuê không chính thức rộng lớn trên đất nước của mình.
Thái Lan: Khi nào du khách mới quay lại?
Yada Pornpetrumpa
|
Đầu buổi chiều của ngày thứ Sáu trên đường Khaosan, trung tâm của nơi thường được xem là khu phố sầm uất dành cho Tây ba lô ở Thái Lan, bà Yada Pornpetrumpa đang bắt tay vào công việc thường ngày để phục vụ cho một nhóm ít ỏi những người thích tiệc tùng vào đêm muộn.
Bà Yada, 52 tuổi, cũng như nhiều người kinh doanh thực phẩm khác trên đường Khaosan, ngay lập tức gánh chịu ảnh hưởng của sự ngưng trệ gần một nửa của ngành du lịch quốc tế do đại dịch gây ra, khiến họ mất đi gần 3/4 lượng khách hàng. Bà cho biết: “Trước khi những điều này xảy ra, đã tôi bắt đầu mở cửa hàng kinh doanh này và đã có sẵn một quầy nước ép trái cây. Tôi kiếm lời được một nửa từ những món tôi bán ra”.
Bà Yada hiện đang sống nhờ vào khoản trợ cấp của Chính phủ cùng với khoản lời ít ỏi kiếm được từ những xiên thịt và nước ép bà bán vào buổi tối. Bà Yada nhẩm tính, thu nhập hàng ngày của bà đã giảm hơn 90% kể từ khi bị đại dịch tác động, còn 700 Bath (22.42 USD/ngày).
Cuộc sống tầng lớp trung lưu của bà Yada bắt đầu bấp bênh từ năm ngoái, khi bà không đủ khả năng chi trả thế chấp cho căn nhà ở ngoại ô Bangkok cùng với khoản vay mua xe hơi. Hiện bà đang sống cùng người con gái 31 tuổi và nuôi 5 con chó cùng với 12 con mèo trong một căn nhà thuê. Do điều kiện kinh tế khó khan, bà Yada đã quyết định từ bỏ một chiếc điện thoại di động của mình đồng thời cũng hủy luôn dịch vụ internet tại nhà.
Trước đại dịch, ngành du lịch đã tạo ra 1/5 GDP của Thái Lan. Điều này có nghĩa rằng nền kinh tế của xử sở chùa vàng đang xuất hiện một lỗ hổng khổng lồ mà có thể sẽ mất nhiều năm mới có thể lấp đầy được. Những nỗ lực được Chính phủ hỗ trợ để thu hút những du khách giàu có thông qua các gói nghỉ dưỡng an toàn với Covid và các trung tâm cách ly tại các sân gôn đã không mang lại hiệu quả cho đến nay.
Ngân hàng Trung ương dự báo, Thái Lan sẽ đón khoảng 3 triệu lượt du khách trong năm nay, bằng một nửa so với lượng du khách trong năm 2020 và chưa đến 1/10 trong tổng số 39.9 triệu lượt du khách hồi năm 2019.
Để trang trải cho cuộc sống hàng ngày của 2 mẹ con, bà Yada còn tự trồng rau củ để ăn. Đảm nhận vai trò là trưởng nhóm thay mặt cho các chủ cửa hàng trên đường Khaosann để vận động sự hỗ trợ của Chính phủ, bà Yada thỉnh thoảng cũng nhận các phần ăn miễn phí từ những bạn hàng khác.
Từng là người dính líu tới vụ buôn bán đồng hồ Rolex giả cho khách du lịch và “có dịp” làm việc với cảnh sát, bà Yada cho biết giờ bà có một quan điểm mới về điều gì là quan trọng đối với cuộc sống. Bà cảm thấy nhẹ nhỏm vì vừa giải quyết được khoản nợ mà bà đã vay để mua những tiện nghi vật chất. “Có một chiếc xe hơi hay một ngôi nhà chỉ là điều mà xã hội nói với chúng ta rằng chúng ta nên coi trọng, nhưng nó không phản ánh tầng lớp trung lưu. Tôi giờ là người vô sản, nhưng tôi cảm thấy tâm mình thật bình an”, bà Yada chia sẻ.
Khai Tâm (Theo Bloomberg)
FILI
|
