Lợi thế trước mắt sẽ khó giữ chân nhà đầu tư

Câu hỏi đặt ra là vì sao VN lại là cái tên có sức hút với các nhà đầu tư đến vậy? Theo giải thích của các nhà đầu tư, ngoài vị vị trí đắc địa, nhân lực sẵn có với giá rẻ… VN còn có thị trường tiêu dùng với hơn 90 triệu dân được dự báo là vô cùng hấp dẫn. Hơn nữa, các nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư về công nghệ, máy tính, điện thoại, ti vi… còn nhìn thấy VN còn là cầu nối quan trọng với thị trường ASEAN (hơn 600 triệu dân) khi mà ngưỡng cửa cộng đồng kinh tế ASEAN đang đến gần và thị trường Trung Quốc rộng lớn với 1,3 tỉ dân vốn cũng có nhu cầu ngày càng cao với các sản phẩm này…

Những lợi thế này có thể coi là thế mạnh trước mắt và có sức hút rất lớn đối với các nhà đầu tư. Tuy nhiên, theo nhận định của các chuyên gia, nếu muốn các nhà đầu tư gắn kết lâu dài, VN cần phải cải thiện các mặt như: chất lượng lao động, cơ sở hạ tầng, thủ tục hành chính... Bởi nếu những vấn đề này không được cải thiện mà vẫn như hiện nay, các nhà đầu tư sẽ nản lòng và nhanh chóng dời đi khi tìm kiếm được một địa điểm khác có chi phí rẻ hơn VN, nhất là với những thị trường mới nổi trong khu vực như Myanmar, Lào, Campuchia…

Thực tế, những lời cảnh báo này không phải không có cơ sở, bởi theo Chỉ số PCI 2013 của VCCI, có đến 54% DN FDI trước khi chọn VN đã từng cân nhắc đầu tư vào các nước như Trung Quốc (11,1%), Thái Lan (10,6%) và Campuchia (7,7%)… đặc biệt là Lào (4,13%) trong khi năm 2011, 2012 con số này chỉ có 32%.

Trên thực tế, môi trường kinh doanh của VN trong con mắt các nhà đầu tư nước ngoài gần đây không có nhiều chuyển biến đáng kể, có lẽ đây cũng là nguyên nhân khiến các nhà đầu tư mới còn đang “lăn tăn” chưa quyết định đầu tư. Điều này cũng phù hợp với báo cáo của JETRO và báo cáo của WB so sánh VN với nhiều nước trên thế giới và các nước trong khu vực đều thống nhất rằng VN đang còn nhiều hạn chế ở vấn đề thể chế, kết cấu hạ tầng, chất lượng nguồn nhân lực... Vì vậy, để nguồn vốn FDI ổn định, bền vững, bên cạnh việc tiếp tục “giữ chân” các nhà đầu tư cũ, VN cần tiếp tục có những cải cách mạnh mẽ môi trường kinh doanh để thu hút các nhà đầu tư mới, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh thu hút FDI trong khu vực đang ngày một gay gắt.

“Dễ người, khó ta...”

Đó là chia sẻ của PGS.TS Phạm Quý Thọ -chuyên gia chính sách công, Trưởng khoa Chính sách công, Học viện Chính sách và Phát triển – Bộ Kế hoạch và Đầu tư, khi trao đổi với DĐDN về vấn đề thu hút FDI vào VN.

- Xu hướng các nhà đầu tư chuyển dịch hoặc mở rộng đầu tư vào VN, nhất là lĩnh vực công nghệ cao đang ngày một mạnh. Ông giải thích thế nào về hiện tượng này?

Theo tôi, việc dịch chuyển đang nổi lên mấy vấn đề. Thứ nhất quan hệ ngoại giao và thương mại giữa VN - Nhật Bản đang ngày càng phát triển, bên cạnh đó VN cũng đang duy trì đẩy mạnh quan hệ với Hàn Quốc… Thông qua đó, các nhà hoạch định chính sách hi vọng đón một luồng đầu tư mới từ Nhật Bản và Hàn Quốc. Thứ hai, sau những căng thẳng với Trung Quốc, các nước nói chung trong đó đặc biệt là Nhật Bản đang có xu hướng dịch chuyển đầu tư sang VN. Thứ ba, chi phí của Trung Quốc bắt đầu tăng cao, nhất là giá nhân công, cạnh tranh… bắt đầu có xu hướng bão hòa, điều này chứng tỏ Trung Quốc đã phát triển đến ngưỡng.

Thứ tư, các nhà đầu tư đã nhìn thấy những cơ hội đầu tư mới ở VN, chẳng hạn VN điều chỉnh chính sách đầu tư, trước đây chúng ta thu hút FDI bằng chiều rộng, nay chuyển sang chiều sâu. Ngay cả việc gần đây một số thương vụ M&A thành công của các tập đoàn nước ngoài cũng cho thấy VN vẫn là một mảnh đất màu mỡ thu hút đầu tư.

Riêng trong lĩnh vực công nghệ cao, rõ ràng VN đang có những lợi thế. VN đầu tư khá nhiều vào nhân lực CNTT. Ngay trong Kế hoạch phát triển nguồn nhân lực của VN đến năm 2020 có riêng một mục về nhân lực CNTT. Trong khi đó, những người học ngành này thời gian qua chưa có nhiều “đất dụng võ”, nhiều tài năng phải ra nước ngoài làm thuê… Chính điều này là một lý do khiến các tập đoàn CNTT quyết tâm đầu tư vào VN, họ muốn tận dụng nguồn nhân lực này và không phải mất nhiều chi phí đào tạo.

Bên cạnh đó, VN là thị trường rất tiềm năng về CNTT, hầu như người dân ai cũng có nhu cầu sử dụng điện thoại. Rõ ràng nếu mức sống của thị trường này nâng lên một chút nữa sẽ không thua kém bất kỳ thị trường nào trên thế giới, ngay cả với Mỹ. Gần đây Samsung bắt đầu sản xuất dòng điện thoại Smartphone dành riêng cho thị trường VN, điều này chứng tỏ họ rất am hiểu nhu cầu thị trường và đây cũng là một minh chứng rõ ràng cho câu chuyện này.

- Gần đây, việc hãng Nokia (nay thuộc Microsoft) chuyển toàn bộ dây chuyền sản xuất từ Hungary, một phần từ Trung Quốc và Mexico về VN đang gây nhiều thắc mắc trong dư luận. Theo ông, tại sao Nokia lại di dời các dây chuyển này về VN? Ngoài những ưu đãi về thuế, nhân công rẻ, Nokia còn được lợi gì? Lợi thế ở đây là cho Nokia hay cho cả VN?

Thực ra đây là quy luật dịch chuyển của công nghệ, chẳng hạn trước đây công nghệ công nghiệp dệt nhuộm rất phát triển ở Anh, sau đó các công nghệ này cũng được chuyển dần sang Trung Quốc, Ấn Độ...

Mặt khác, cũng có thể đây là những bước đi đầu tiên mang tính thử nghiệm của tập đoàn này với thị trường VN, những máy móc này cũ khi chuyển vào VN, chi phí đầu tư ban đầu sẽ ít, đồng nghĩa với nó là rủi ro cũng ít đi trong trường hợp thất bại. Có thể khi đầu tư công nghệ cũ, lợi nhuận chưa cao nhưng rõ ràng họ đã đặt được “một chân” vào thị trường VN, nếu thấy có lợi sẽ đầu tư lớn hơn vào các công nghệ mới.

Rõ ràng, thị trường VN vẫn dễ dãi nên các tập đoàn này vẫn kiếm lời được bằng công nghệ thấp. Thay vì các máy móc đó phải thay thế hoặc bỏ ở các nước thì chuyển vào VN vẫn sinh lời được.

Tôi khẳng định các DN này họ vẫn nhìn thấy tiềm năng, lợi nhuận rất lớn của thị trường VN nên họ mới đầu tư. Còn vì sao công nghệ cũ vẫn vào được VN hay chuyện DN sẽ kiếm lời từ các công nghệ cũ này như thế nào? Đây là câu hỏi mà các nhà hoạch định chính sách cần phải làm rõ. Về lâu về dài cần có những định hướng cụ thể để các dòng vốn FDI chảy “đúng hướng”.

- Qua những sự việc mà các DN FDI gây ra thời gian qua, chẳng hạn như việc chuyển giá, trốn thuế... như báo chí đã đưa. Nhiều ý kiến cho rằng, phải chăng VN là mảnh đất “màu mỡ” để đầu tư rồi chuyển giá kiếm lời nên những nhà đầu tư “sừng sỏ” không bỏ lỡ các cơ hội lợi dụng để làm ăn?

Như tôi đã nói ở trên, khi một nhà đầu tư đầu tư vào VN, hay một quốc gia khác viện trợ ODA đều có “bài toán” riêng của họ. Nhưng, mục tiêu cao nhất vẫn là kiếm lời, chúng ta đừng ảo tưởng họ giúp đỡ , đó là tư duy cũ, tư duy mới kinh tế thị trường phải hiểu rằng đó là một bài toán làm ăn, đầu tư sinh lời, không trước mắt thì lâu dài, nếu không có lời không bao giờ họ đầu tư.

Vì mục tiêu là lợi nhuận nên họ sẽ tìm mọi cách để kiếm lời, kể cả việc lợi dụng sơ hở về pháp luật, sự kém hiểu biết về luật pháp kinh tế quốc tế, ít có kinh nghiệm với các tập đoàn tài chính, các ngân hàng lớn… nên không biết luồng tiền đi vào, đi ra như thế nào, giá cả quyết định ra sao theo tiêu chuẩn tài chính quốc tế. Họ là những người đi trước, luôn chủ động mọi chuyện, còn chúng ta đi sau, yếu kém về năng lực, ví dụ ngay lĩnh vực kế toán hiện cũng chưa hội nhập vào hệ thống quốc tế… nên nhiều DN FDI lợi dụng các kẽ hở quản lý để làm ăn, kiếm lời, thậm chí là trốn thuế, chuyển giá…

Gần đây chúng ta đã nhận ra rằng có những mặt yếu kém trong công tác thu hút FDI nên đã có những điều chỉnh. Nên nhớ, FDI không chỉ về mặt bề nổi, có nghĩa mang bao nhiêu tiền vào đây, tạo việc làm… như thế nào mà quan trọng anh phải đóng góp gì cho nền kinh tế VN, nhất là về mặt tài chính, công nghệ, kỹ thuật, môi trường…

Vì vậy để ngăn chặn, các cơ quan chức năng cần phải thông thạo hơn về mặt luật, trong đó có luật kinh tế, thương mại, sở hữu trí tuệ… Và để làm đúng luật chơi quốc tế và quản lý tốt, chúng ta cần xây dựng một hệ thống chính sách dài hơi và thực thi cho tốt. Đừng để “mất bò” rồi mới lo “làm chuồng”.

- Xin cảm ơn ông!