|
Làm rõ những hạn chế của mô hình tập đoàn
Dự kiến cuối tháng 7 này kết quả Chương trình giám sát các tập đoàn và tổng công ty nhà nước sẽ được trình cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Tiến sĩ Vũ Viết Ngoạn, Tổng thư ký Đoàn giám sát của Quốc hội về chương trình này đã dành cho TBKTSG cuộc phỏng vấn xoay quanh chủ đề tập đoàn và tổng công ty nhà nước.
TBKTSG: Thưa ông, Quốc hội kỳ vọng gì ở lần giám sát này đối với các tập đoàn và tổng công ty nhà nước?
- TS. Vũ Viết Ngoạn: Nội dung giám sát nhằm vào việc thực hiện chính sách và pháp luật liên quan đến việc quản lý vốn của Nhà nước tại các tập đoàn và tổng công ty nhà nước.
Trước hết, đoàn giám sát muốn nghiên cứu, đánh giá tác động trực tiếp của mô hình quản lý lên việc quản lý tài sản, vốn nhà nước tại các đơn vị này. Khi nói đến mô hình quản lý, chúng tôi quan tâm đến đại diện chủ sở hữu nhà nước, từ việc phân cấp giữa các cơ quan, từ Chính phủ đến các bộ, ngành, đến hội đồng quản trị ở các tổng công ty. Phân cấp như thế đã hợp lý hay chưa?
Chúng tôi cũng muốn phân tích thêm về sự ra đời của SCIC (Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước), quan hệ của SCIC với các doanh nghiệp đã cổ phần hóa, phần vốn nhà nước tại đó ra sao, mối quan hệ của SCIC với các cơ quan bộ và UBND...
Hiện đang có hai nhóm doanh nghiệp, nhóm thứ nhất là các doanh nghiệp nhà nước thuộc bộ, Thủ tướng hay ủy ban nhân dân, nhóm thứ hai thuộc SCIC quản lý phần vốn nhà nước. Vậy hướng đi tiếp trong tương lai cần đặt ra với tổng công ty này là gì?
Chúng tôi không kỳ vọng sẽ đưa ra được một đánh giá chuyên đề về điều này, song SCIC cũng là nội dung khá quan trọng tác động đến việc quản lý sử dụng vốn và tài sản tại các tổng công ty.
Một vấn đề khác liên quan đến mô hình tập đoàn, tổng công ty 91 là mối quan hệ giữa nhóm tập đoàn và tổng công ty 91 với các bộ và ủy ban nhân dân, việc phân cấp và quản lý.
Từ mô hình tập đoàn chúng tôi cũng muốn làm rõ thêm về mô hình công ty mẹ - con. Đó có phải mô hình tốt hơn và hiệu quả hơn không?
Thứ hai, đoàn giám sát cũng muốn đánh giá về cách quản lý vốn và tài sản của tập đoàn, tổng công ty. Chúng tôi cho rằng cần đánh giá đầy đủ vai trò, vị trí chủ đạo của tập đoàn và tổng công ty trong nền kinh tế, đồng thời làm rõ những hạn chế và bất cập hiện nay.
Một nội dung nữa chúng tôi xem xét là tình hình quản lý tài sản là đất đai, làm rõ lợi thế của các doanh nghiệp có đất đai ở những vị trí tốt, thuận lợi. Lợi thế đó có phản ánh đúng hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp không
Thưa ông, liệu rằng cách giám sát tập đoàn qua hình thức gửi bảng mẫu số liệu yêu cầu các tập đoàn, tổng công ty báo cáo có cho kết quả chính xác không?
- Chúng tôi cũng có một số mẫu điều tra cơ bản được gửi đi từ vài tháng trước, sau đó giao cho các đoàn Quốc hội ở địa phương làm. Chúng tôi cũng yêu cầu người khai ghi rõ các số liệu, nguồn gốc, đã có kiểm toán hay không.
Bên cạnh đó, dù không thể đi hết mọi nơi, nhưng đoàn cũng dùng hình thức kiểm tra chéo. Ngoài việc yêu cầu các tập đoàn hay tổng công ty báo cáo, chúng tôi cũng yêu cầu các bộ chủ quản, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước báo cáo về lĩnh vực liên quan về các đơn vị đó.
Lần này có tất cả 105 tập đoàn và tổng công ty nằm trong yêu cầu giám sát, nhưng do điều kiện thời gian đoàn giám sát chỉ có thể đến làm việc trực tiếp với 19 đơn vị. Mục đích việc khảo sát này không nhằm chỉ trích hay phê phán các doanh nghiệp mà nhằm tìm ra câu trả lời về cơ chế chính sách.
Quốc hội đã đặt ra nhiều mục đích trong chương trình giám sát lần này, và đã đi được hai phần ba chặng đường, ông thấy những mục tiêu đó được đáp ứng như thế nào?
- Cơ bản chúng tôi đã có khá đầy đủ số liệu, chỉ còn chờ số liệu về một số bộ ngành rồi mới tổng hợp kết luận cuối cùng. Chúng tôi không ngại vấn đề đụng chạm. Vì cái chính là nhận thức, quan điểm, đánh giá về vấn đề.
Doanh nghiệp nhà nước cần được nhìn từ nhiều chiều, cần được bóc tách xem tác động ảnh hưởng của cơ chế quản lý thế nào. Theo báo cáo đánh giá chung về các tập đoàn và tổng công ty thì cơ bản không có vấn đề lớn, nhưng nếu đi sâu phân tích từng nhóm công ty và từng lĩnh vực thì còn nhiều vấn đề phải bàn, có anh tốt, có anh chưa tốt.
Vậy SCIC có phải là mô hình chuẩn để giữ vai trò quản lý vốn nhà nước không?
- Tôi cho rằng ý tưởng là tốt. Song, thời điểm lịch sử của SCIC và các lựa chọn bước đi cho SCIC cũng là vấn đề. Ví dụ như việc giao cho SCIC rất nhiều doanh nghiệp, trong đó có những doanh nghiệp rất nhỏ, gần 900 đơn vị, thì liệu có thể vận hành tốt không. Chúng ta cho SCIC ra đời nhưng đã tạo điều kiện cho nó hoạt động tốt chưa?
Hiện nay chúng ta còn khoảng 1.700 doanh nghiệp nhà nước, nếu tiếp tục giao hết cho SCIC thì liệu SCIC có đảm đương nổi không? Yêu cầu đặt ra là Nhà nước phải quản lý được vốn và tài sản song doanh nghiệp cũng phải tự chủ.
Thưa ông, vừa qua Chính phủ có chủ trương tạm ngừng thanh tra với một số tập đoàn và tổng công ty lớn, trong khi đó Quốc hội lại tiến hành giám sát các đơn vị này?
- Trong bối cảnh khó khăn hiện nay, theo tôi, Chính phủ muốn tạo điều kiện cho các tổng công ty dành thời gian tập trung cho việc kinh doanh. Còn việc giám sát thường xuyên là chức năng cơ bản của Quốc hội.
Năm 2007, Bộ Tài chính đã có báo cáo về tình hình nợ/vốn chủ sở hữu của một số tập đoàn, ví dụ Vinashin có nợ gấp 25 lần vốn chủ sở hữu hoặc Cienco 5 có nợ gấp 40 lần vốn chủ sở hữu. Các vấn đề này được đoàn giám sát xem xét thế nào và mức độ nợ của các tập đoàn, tổng công ty qua giám sát hiện nay ra sao?
- Nợ trên vốn chủ sở hữu, theo Nghị định 09/2009 (về quy chế quản lý tài chính của công ty nhà nước và quản lý vốn nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp khác) đã quy định chỉ được gấp ba lần, tức trên ba lần là chưa tốt.
Theo kết quả sơ bộ, có không ít doanh nghiệp có hệ số nợ trên vốn chủ sở hữu rất cao, tình hình tài chính rất yếu. Tuy nhiên, Nghị định 09 cũng cần được xem xét thấu đáo hơn. Đã có không ít doanh nghiệp phản ảnh rằng nếu may một cái áo cho tất cả mọi cỡ người thì không thích hợp.
Vậy qua giám sát ông thấy tình trạng vi phạm Nghị định 09 có nhiều không?
- Cũng không ít.
Theo ông, nên giải quyết vấn đề này ra sao?
- Cần phải có lộ trình và phương án cụ thể. Một số trường hợp cần có giải pháp mạnh cơ cấu lại vốn và tài sản của doanh nghiệp.
Từ góc độ của Quốc hội, ông nhìn nhận thế nào về mô hình tập đoàn?
- Mô hình tập đoàn hiện còn thí điểm, vấn đề đặt ra là mô hình cụ thể thế nào thì chưa rõ. Điều nan giải với các doanh nghiệp nhà nước hiện nay là quản trị doanh nghiệp. Kỹ năng quản trị doanh nghiệp ở Việt Nam vốn đã yếu kém hơn so với các nước phát triển trong khi đó quản trị doanh nghiệp ở các nước phát triển cũng đang còn nhiều bất cập.
Chính vì vậy, quản trị doanh nghiệp ở Việt Nam cần phải được đặt lên vị trí vị trí xứng đáng hơn và phải được quan tâm nhiều hơn.Qua báo cáo của các tập đoàn, chúng tôi vẫn chưa thấy tính ưu việt của tập đoàn so với các tổng công ty xét về mặt bản chất.
Ông thấy hiện chúng ta có những mô hình tổ chức nào của các tập đoàn và tổng công ty nhà nước? Ông ủng hộ mô hình nào?
- Có hai nhóm: (i) tập đoàn, công ty mẹ không trực tiếp sản xuất kinh danh và (ii) công ty mẹ bỏ vốn vào công ty dưới và trực tiếp kinh doanh.
Mô hình mẹ - con theo tôi là thích hợp nhất dù vẫn cần phải được nghiên cứu và hoàn thiện thêm. Hiện đang có tình trạng công ty mẹ chưa hoàn toàn được quyền định đoạt ở công ty con, ví dụ như với trường hợp tăng, giảm vốn hay sáp nhập, giải thể.
Theo phản ảnh của một số nơi, những trường hợp này vẫn phải trình cơ quan chủ quản cấp trên quyết định.
Vậy tập đoàn và tổng công ty khác nhau thế nào?
- Tập đoàn vẫn là một mô hình đang được thử nghiệm. Đây cũng là câu hỏi mà đoàn giám sát muốn tìm hiểu.Một số vấn đề cần làm rõ như tập đoàn có tư cách pháp nhân không (địa vị pháp lý ra sao). Nghị định 09 nói tập đoàn không có tư cách pháp nhân. Tuy nhiên cũng có rất nhiều ý kiến cho rằng nếu không có tư cách pháp nhân, chỉ đơn thuần là khái niệm thì có cần thiết phải ban hành các văn bản pháp luật về tập đoàn hay không.
Nhưng Chính phủ vừa cho thành lập thêm bốn tập đoàn nữa?
- Chính phủ có lẽ muốn bổ sung để có thêm mô hình để thí điểm.
Giám sát là vai trò quan trọng của Quốc hội, vậy tại sao bây giờ Quốc hội mới giám sát các tập đoàn và tổng công ty nhà nước?
- Đất nước có rất nhiều vấn đề cần được giám sát. Chúng ta có cả một hệ thống các cơ quan giám sát, thanh tra, kiểm tra và mỗi năm Quốc hội chỉ lựa chọn một số nội dung tiêu biểu để giám sát mà thôi. Chúng ta cần tăng cường cả hệ thống thiết chế giám sát của Nhà nước chứ không riêng gì Quốc hội.
Hồng Phúc thực hiện
TBKTSG Online
|
