|
Để vùng Đông Nam Bộ cất cánh
Lời tòa soạn: Tại Hội nghị lần thứ 5 của Hội đồng điều phối vùng Đông Nam Bộ được tổ chức vào đầu tháng 12/2024, Thủ tướng Phạm Minh Chính, Chủ tịch Hội đồng vùng một lần nữa đã đề nghị các đại biểu tập trung thảo luận để sớm hoàn thiện thể chế phát triển toàn vùng Đông Nam Bộ và phát huy tính tự lực, tự cường, tiềm năng, thế mạnh của từng địa phương trong vùng. Mà cụ thể là cần đưa ra các giải pháp giải quyết các vấn đề cụ thể của các “đơn hàng” lớn như: xây dựng Cảng trung chuyển quốc tế Cần Giờ, Trung tâm Tài chính quốc tế tại TP.HCM; xây dựng hệ sinh thái khai thác Cảng hàng không quốc tế Long Thành; kết nối vành đai 4 TP.HCM; cao tốc TP.HCM - Mộc Bài kết nối tới biên giới Campuchia; Cảng hàng không Côn Đảo…
Vì sao hơn hai năm kể từ khi Nghị quyết 24 của Bộ Chính trị về phát triển vùng Đông Nam Bộ ra đời nhưng còn quá nhiều điểm nghẽn vẫn chưa được khơi thông để vùng động lực kinh tế phía Nam này thật sự phát triển? Ngoài việc cần một nhạc trưởng đủ tầm cho đầu tư vùng thì, từ quy hoạch, cơ chế cho đến con người, Đông Nam Bộ đang lơ lửng giữa những tiềm năng và… khả năng điều hành, điều phối để “Nghị quyết đi vào cuộc sống”. Từ những khảo sát, phân tích của các chuyên gia, rõ ràng, còn quá nhiều việc phải làm, mang tính căn bản cho đến hành động đối với vùng kinh tế trọng điểm phía Nam này.
Những điểm nghẽn pháp lý cần sớm khơi thông (kỳ 1)
* Thiếu từ khái niệm đến trách nhiệm lập kế hoạch đầu tư vùng
Cho đến nay, trong hầu hết chính sách ở tầm quốc gia, chúng ta chưa có khái niệm pháp lý về dự án đầu tư vùng. Mặc dù Quyết định 46/QĐ-HĐĐPĐNB có định nghĩa về dự án đầu tư vùng trong bối cảnh Hội đồng Vùng Đông Nam Bộ thì khái niệm này vẫn chưa được đưa vào trong các luật liên quan về quy hoạch, đầu tư công, ngân sách và tổ chức Chính phủ.
Cụ thể: Luật Quy hoạch 2017 có đề cập đến quy hoạch vùng nhưng lại không có định nghĩa chính thức về vùng. Hay Luật Đầu tư Công 2019 không hề đề cập đến dự án đầu tư vùng. Điều này dẫn tới khuôn khổ pháp lý điều chỉnh toàn diện quy trình xây dựng và phê duyệt chủ trương đầu tư, ra quyết định đầu tư, phân bổ vốn, và quản lý và thực hiện đầu tư công hiện chưa phù hợp với tính chất đặc thù của các dự án đầu tư vùng.
Trên cơ sở thiếu bộ khung pháp lý đã kéo theo hệ lụy về việc còn thiếu rõ ràng về trách nhiệm lập kế hoạch và thực hiện các dự án đầu tư vùng. Theo quy định của Điều 11, Luật Tổ chức Chính quyền Địa phương 2015, có thể hiểu rằng các dự án vùng thực hiện trên địa bàn hai tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương trở lên thuộc thẩm quyền đầu tư của các bộ ngành có liên quan; và những dự án đó sẽ được lựa chọn đưa vào kế hoạch đầu tư hàng năm và trung hạn của các bộ, ngành có liên quan.
Tuy nhiên, chính quyền cấp tỉnh có thẩm quyền lập kế hoạch và thực hiện các khoản đầu tư trong tỉnh có thể có tác động đến vùng nếu xét thấy những dự án đó có ích cho phát triển kinh tế - xã hội của vùng.
Trên thực tế, khung pháp lý hiện hành cho phép dự án đầu tư vùng bắt nguồn từ các cấp chính quyền khác nhau mà không có quy trình mang tính hệ thống và toàn diện để hợp nhất những dự án này trong một kế hoạch cấp vùng.
Các luật liên quan về quy hoạch, đầu tư công, ngân sách, và tổ chức Chính phủ không quy định cụ thể cơ chế, quy trình để điều chỉnh việc phối hợp giữa trung ương và địa phương trong lập kế hoạch, thực hiện, và tài trợ các dự án vùng có phạm vi từ hai tỉnh/thành trở lên.
* Khi cơ chế không ưu tiên, chính sách không thuận lợi
Hệ thống quy hoạch của Chính phủ không có tiêu chí, quy trình để sắp xếp thứ tự ưu tiên xác định các dự án đầu tư vùng trong kế hoạch hàng năm và trung hạn. Điển hình như Luật Đầu tư Công 2019 không có quy định chi tiết về quy trình, tiêu chí lựa chọn dự án đầu tư cũng như danh mục các dự án đầu tư ưu tiên trên phạm vi cả nước, theo từng ngành, từng địa phương.
Hay Luật Quy hoạch 2017 có đề cập đến quy hoạch vùng nhưng không quy định tiêu chí, luận chứng cụ thể để lựa chọn các dự án ưu tiên đưa vào quy hoạch vùng. Trên thực tế, việc ưu tiên bố trí vốn không căn cứ vào tầm quan trọng, hiệu quả của dự án mà chủ yếu căn cứ vào mức độ sẵn sàng thực hiện và tiến độ của dự án đầu tư. Việc lựa chọn dự án để đưa vào kế hoạch đầu tư công trung hạn và hàng năm của các Bộ, ngành, địa phương dựa trên các ưu tiên khác nhau của các Bộ, ngành, địa phương.
Chính vì vậy đã phát sinh tình trạng ưu tiên thường bị chồng chéo giữa các bộ, ngành và địa phương rất phổ biến, dẫn đến các dự án chồng chéo, thiếu tầm nhìn chiến lược toàn diện, dài hạn trong việc quy hoạch, cấp vốn, và thực hiện các dự án đầu tư.
Trong rất nhiều văn bản pháp lý, đã cho thấy cơ chế phối hợp đầu tư công giữa các cấp chính quyền đã không được tạo điều kiện thuận lợi. Ví dụ như Luật Tổ chức Chính quyền Địa phương 2015 quy định “…những vấn đề liên quan đến phạm vi từ hai đơn vị hành chính cấp tỉnh trở lên thì thuộc thẩm quyền giải quyết của cơ quan Nhà nước ở trung ương. - Điều 11. Hay Luật Ngân sách Nhà nước 2015 quy định về nhiệm vụ chi bắt buộc của ngân sách trung ương và địa phương và quy định rằng “các dự án liên kết vùng” do ngân sách trung ương thực hiện - Điều 36.
Kể cả Luật Đầu tư Công và các luật chuyên ngành khác chưa có quy định rõ ràng về nhiệm vụ chi đầu tư công đối với các dự án vùng. Theo đó, có thể hiểu rằng ngân sách trung ương có nhiệm vụ chi cho các dự án vùng, nhưng trong nhiều trường hợp, các bộ, ngành trung ương không có đủ nguồn lực và cần có nguồn vốn bổ sung. Trong khi ngay các tỉnh có động lực và nguồn lực, nhưng khung pháp lý cũng không quy định một quy trình hiệu quả để cho phép các tỉnh tham gia tài trợ các dự án đầu tư vùng.
Một thực tế cần được nhận diện rõ: thông qua dự án Vành đai 3 chẳng hạn, nỗ lực cải tổ là có thật, song với việc tách ra nhiều dự án thành phần đối với một dự án đi qua nhiều tỉnh thành đã dẫn tới những bất cập không nhỏ. Nguyên do là không tương thích về năng lực tài chính, lợi ích và mức độ ưu tiên của các địa phương cũng như tình trạng lệch pha về thiết kế kỹ thuật. Hơn nữa, các quy định đi kèm hướng dẫn của bộ, ngành trung ương với địa phương vẫn còn hạn chế, khó khăn.
* Nghẽn mạch huy động vốn, tiếp cận tín dụng
Một điểm dễ nhận thấy, hầu hết dự án liên vùng đều lớn về quy mô và thuộc hạng mục đầu tư công. Nhưng chính sách huy động vốn tư nhân cho các dự án này đều khá khó khăn, nếu không nói là bất cập. Công cụ tài chính nhằm hỗ trợ đầu tư công không thiếu nhưng quy định sử dụng nó lại không đủ, không thuận lợi cho việc vận dụng nên hạn chế hiệu quả.
Điển hình là không cho phép đầu tư theo hình thức PPP để cải tạo, nâng cấp, và mở rộng hệ thống hạ tầng sẵn có. Rõ ràng, khung chính sách hiện hành thiếu quy định, chưa tạo ra động lực mạnh mẽ, hiệu quả để thu hút các nhà đầu tư chiến lược và xây dựng danh mục dự án hấp dẫn, khả thi.
Đó là chưa nói đến tính bất hợp lý mức trần tham gia vốn nhà nước thấp, liên quan đến yêu cầu quy mô vốn tối thiểu và cơ chế chia sẻ rủi ro.
Điều đáng nói là trong khi khung chính sách hiện hành không khuyến khích việc sử dụng ODA và vốn vay nước ngoài để tài trợ cho đầu tư công thì trong phạm vi nội địa, ngành ngân hàng cấp tín dụng dài hạn để tài trợ đầu tư công cũng chẳng được ưu tiên, nếu không muốn nói rất nhiêu khê.
Điều 36, Luật Quản lý Nợ công quy định các tổ chức tín dụng chịu mọi rủi ro tín dụng khi cho doanh nghiệp vay lại vốn ODA, điều này không khuyến khích các tổ chức tín dụng cấp tín dụng.
Hay quy định về điều kiện cho vay, giải ngân vốn tín dụng đầu tư quy định tại chính sách liên quan (Nghị định 32/2017/NĐ-CP) còn bất cập và thiếu cơ chế để khuyến khích nhà đầu tư tham gia các khoản đầu tư công tiếp cận tín dụng, kể cả từ Ngân hàng Phát triển Việt Nam.
Vả lại, hoạt động tín dụng của Ngân hàng Phát triển Việt Nam còn hạn chế, chưa đóng vai trò có ý nghĩa trong tài trợ đầu tư công. Trong khi nhiều quỹ đầu tư phát triển địa phương bị hạn chế về vốn, không thể mở rộng hoạt động đầu tư. Khung chính sách của Quỹ này cũng không được thiết kế và chưa được điều chỉnh để hỗ trợ đầu tư quy mô vùng trên cả nước.
Đón đọc kỳ 2: “Vừng ơi, hãy mở cửa ra!”
Quốc Học
FILI - 10:00:00 21/02/2025
|
