|
Các nước phát triển: Giành lại lợi thế cạnh tranh?
Tiền lương công nhân Trung Quốc đang tăng, lợi thế một số ngành sản xuất đang quay trở lại những nước phát triển.
Còn đâu một Trung Quốc hấp dẫn?
Ba mươi năm trước Thâm Quyến chỉ lớn hơn một ngôi làng, nằm tiếp giáp với khu vực New Territories của Hồng Kông. Vào đầu những năm 80, khi đặc khu kinh tế đầu tiên của Trung Quốc được thiết lập, các nhà máy và những tòa nhà trọc trời lấp lánh bắt đầu mọc lên. Dân số nơi đây đã lên tới 12 triệu, trong đó có 6 triệu lao động nhập cư. Họ thường sống trong những khu nhà tập thể bên cạnh các nhà máy - những nơi đã biến thành phố này thành một trong những thành phố giàu có nhất Trung Quốc.
Một trong những nhà máy như thế là Foxconn City, thuộc quyền sở hữu của Tập đoàn Công nghiệp công nghệ cao Hồng Hải, một trong số những tổ hợp sản xuất lớn nhất Trung Quốc với khoảng 230,000 lao động.
Một số lượng lớn iPhone và iPad của Apple được lắp ráp tại đây. Tháng 3 vừa qua, Apple đã đồng ý cải thiện môi trường lao động tại các nhà máy của mình ở Trung Quốc sau một cuộc điều tra phát hiện một số vi phạm các nguyên tắc lao động, làm thêm giờ quá mức cho phép.
Những nước sản xuất ra những hàng hóa rẻ hơn nơi khác thường bị cáo buộc bóc lột sức lao động. Giá nhân công ở đại lục rõ ràng là rất rẻ, đó cũng là lý do nhiều nhà máy quần áo và đồ chơi của được Hồng Kông di chuyển vào Đại lục.
Nhưng cùng với sự phát đạt của các công ty, các công nhân Trung Quốc cũng muốn nhận lương cao hơn, giảm giờ làm và tăng phúc lợi giống như công nhân Đài Loan, Nhật và Hàn Quốc đã từng làm. Giá nhân công ở Trung Quốc gần đây tăng thêm khoảng 20%/năm.
Một số doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động hiện đang có xu hướng di chuyển từ những vùng duyên hải vào sâu lục địa, nơi chi phí lao động thấp hơn mặc cho cơ sở hạ tầng vẫn chưa đạt tiêu chuẩn.
Một số công ty khác, đặc biệt những công ty sản xuất hàng may mặc và giầy dép, còn dứt áo và chuyển tới những quốc gia có giá nhân công rẻ như Việt Nam, Bangladesh, Campuchia, và Indonesia.
Nike là một ví dụng điển hình, công ty này từng sản xuất hầu hết giầy thể thao của mình tại Trung Quốc nhưng do giá nhân công tăng nên Nike đã di chuyển nhà máy tới những nơi khác và trong năm 2010, Việt Nam đã trở thành cơ sở sản xuất lớn nhất thế giới của hãng nay.
Trừ phi có một cách sản xuất giầy dép và quần áo nào khác không dùng đến lực lượng lao động thủ công nếu không những doanh nghiệp kiểu này sẽ rời Trung Quốc trong tương lai.
Tuy nhiên đối với một số nhà sản xuất, chi phí nhân công thấp đang trở nên ít quan trọng hơn bởi lao động chỉ đại diện một phần nhỏ trong tổng chi phí sản xuất và bán hàng của họ. Các nhà nghiên cứu của Trung tâm Công nghiệp Máy tính cá nhân thuộc Đại học California tại Irvine đã tháo dời một chiếc iPad và tìm hiểu xem tất cả bộ phận bên trong được sản xuất ở đâu và chi phí sản xuất và lắp đạt chúng bao nhiêu?
Kết quả cho thấy, một chiếc iPad 2010 bản 16GB được bán với giá 499USD có 154USD linh kiện và nguyên vật liệu trị sản xuất ở Châu Mĩ, Nhật, Hàn Quốc và châu Âu còn tổng chi phí nhân công trên khắp thế giới cho một chiếc iPad là 33USD, trong đó phần dành cho Trung Quốc chỉ có 8USD. Apple không ngừng cải tiến sản phẩm của mình vì thế các con số cũng tăng lên không ngừng, song không nhiều.
Nếu Trung Quốc chỉ chiếm một phần bé nhỏ trong tổng chi phí nhân công, vậy tại sao Apple không sản xuất iPad ngay tại châu Mĩ? Sự thực là chi phí nhân công thấp không phải là điểm hấp dẫn duy nhất, lợi thế của Thâm Quyến chính là 30 năm kinh nghiệm sản xuất hàng điện tử.
Thâm Quyến có một mạng lưới các công ty với những chuỗi cung tinh diệu, trình độ sản xuất và thiết kế đa dạng, am hiểu các quy trình sản xuất và sẵn sàng bắt tay hành động nếu được yêu cầu mở rộng quy mô. Hay nói cách khác, những gì Thâm Quyến có là một tổ hợp công nghiệp rất thành công. Apple lựa chọn Thâm Quyến vì nhiều linh kiện điện tử mà Thâm Quyến làm ra là cái căn bản. Còn cái cách tân nằm ở thiết kế và phần mềm thông minh, vốn là đặc sản của một tổ hợp thành công khác - Thung lũng Silicon - nơi Apple đặt đại bản doanh.
Trung Quốc ghi điểm ở mặt nào?
Báo cáo gần đây của Li & Fung - một công ty Hồng Kông chuyên hỗ trợ các công ty khác tìm đối tác cung cấp tại châu Á - cho hay các tổ hợp công nghiệp như Thâm Quyến là "một phần không thể tách rời trong tiềm năng sản xuất quốc tế của Trung Quốc".
Trung Quốc còn có hơn 100 tổ hợp công nghiệp nằm ở Chư Kỵ, Chiết Giang chuyên sản xuất tất. Chừng nào các tổ hợp công nghiệp của Trung Quốc còn duy trì được lợi thế của mình thì những công việc kiểu này, dù là sản xuất ra iPad hay tất đi nữa sẽ không quay lại với châu Mĩ hay châu Âu.
Song có một vài lợi thế đang quay trở lại các quốc gia phát triển. Khi giá nhân công Trung Quốc gia tăng, sự cải tiến năng suất có thể giúp Mỹ lấy lại thăng bằng, đặc biệt khi các công ty Mỹ đầu tư nhiều hơn vào dây chuyền tự động. Robot có thể được sử dụng ở bất kỳ nơi nào để giảm chi phí lao động.
Một trường hợp nữa để khẳng định chi phí nhân công không phải là yếu tố duy nhất khiến việc sản xuất bị chuyển tử Trung Quốc về Mỹ. Hãng sản xuất nến Chesapeake Bay Candle từng sản xuất và vận chuyển nến thơm từ Trung Quốc về Mỹ, sau đó khi Mỹ nâng thuế đánh vào nến của Trung Quốc công ty này chuyển sang sản xuất ở Việt Nam.
Tháng 06/2011 công ty này mở một nhà máy ngay tại Maryland, Hoa Kỳ một phần bởi vì giá lao động tại châu Á và chi phí vận tải tăng lên, phần khác là do thiết bị nghiên cứu và phát triển tại nhà máy mới cho phép công ty phản ứng với xu thế mới nhanh hơn nhiều. Nhưng công ty này vẫn duy trì nhà máy tại Trung Quốc để phục vụ thị trường khổng lồ ở đó.
Nhiều công ty đang làm theo chiến lược "Trung Quốc cộng một", nghĩa là duy trì thêm một cơ sở sản xuất khác tại một quốc gia chi phí thấp hơn ở Châu Á. Điều này giúp các công ty tránh tình trạng cho tất trứng vào một giỏ. Một loạt các thảm họa tự nhiên trong những năm gần đây đã cho thấy chuỗi cung mỏng manh có thể dễ dàng đổ vỡ.
Đối với trường hợp công ty Peerless AV thì lại khác. Công ty này chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc vì những lo ngại về việc bảo vệ sở hữu trí tuệ của mình. Peerless sản xuất những giá đỡ và kệ để bằng kim loại cho mọi loại TV và để làm được những giá đặt những màn hình mỏng hơn trông sáng và đẹp hơn năm 2002 công ty đã sử dụng hợp kim nhôm thay cho thép.
Không thể tìm được một công ty Mỹ cung cấp khuôn đúc với giá phải chăng, công ty này đã tìm đến Trung Quốc. Khi màn hình phẳng bùng nổ, lượng bán tăng vọt cũng là lúc công ty bắt đầu nhận thấy những bản sao chép sản phẩm của mình đã tràn lan.Điều này đã hối thúc quyết định chuyển việc sản xuất trở lại Mỹ của công ty.
Tổng chi phí sản xuất tại Trung Quốc cũng không rẻ như mong đợi. Chi phí vận tải không ngừng tăng, các thùng hàng cũng ngày càng đắt đỏ và phải duy trì đội ngũ nhân viên ở cả hai nước để hoạt động hiệu quả. Thật khó để phản ứng nhanh nếu thị trường biến động.
Mất dần lợi thế cạnh tranh
Việc sản xuất những hàng hóa cơ bản cũng có thể hồi hương chăng? Khoảng một thập kỷ trước, hầu hết những tấm pin mặt trời trên thế giới đều được làm ra bởi những công ty Mỹ, Châu Âu và Nhật.
Sau đó các nhà sản xuất Trung Quốc cũng tham gia vào cuộc chơi với nhiều sự trợ giúp của chính phủ nước này. Hiện tại, Trung Quốc đã chiếm tới hơn một nửa thị trường tấm pin mặt trời toàn cầu. Nhưng điều này cũng có thể thay đổi.
Theo điều tra của GTM Research, do sự cạnh tranh dữ dội, giá bán những tấm pin mặt trời silicon đã giảm từ 1,8 USD/watt vào đầu năm 2011 xuống còn 90 cent vào đầu năm nay. Điều này ảnh hưởng lớn tới những công ty sử dụng nhiều loại công nghệ pin mặt trời khác nhau.
Một trong số đó là Solyndra một công ty chuyên sản xuất những tấm quang điện được tráng lớp phim mỏng trong những ống trong suốt ở California. Mặc dù đắt hơn những tấm silicon khác nhưng những ống này có thể hấp thụ ánh nắng hiệu quả hơn ở những góc độ khác nhau trong ngày. Nhưng Solyndra không thể cạnh tranh trước tình trạng thị trường tràn ngập các tấm pin Trung Quốc. Năm ngoái công ty này đã đệ trình phá sản dù đã nhận 535 triệu USD tiền vay liên bang.
Vậy cơ hội nào cho các nhà sản xuất tấm pin mặt trời ở Châu Âu và Mỹ?
Trước hết, đó không phải là sự lựa chọn kiểu được ăn cả ngã về không. Để tạo ra một tấm pin năng lượng như thế, tấm silicon phải được cắt thành những ô nhỏ trên có đặt những tế bào quang điện. Những tế bào này đã được nối dây và đặt trong những khung có kính che phủ. Việc xếp những tế bào này thành những tấm pin có thể được thực hiện kinh tế hơn tại những nước sẽ sử dụng chúng để tiết kiệm chi phí vận tải.
Lắp đặt những tấm này vào các công trình là công việc chiếm phần lớn chi phí luôn được thực hiện bởi những hãng trong nước. Chi phí lắp đặt cho một công trình ở Mỹ hiện này là khoảng 6,5 USD/watt. Thế nên các công ty phương Tây có thể nhập khẩu các tế bào quang điện từ Trung Quốc và tự lắp đặt chúng. Những cải tiến sản xuất trong ống dẫn có thể san bằng chi phí sản xuất những tế bào silicon tại Mỹ và Trung Quốc.
Các số liệu cho thấy chi phí để làm một tấm năng lượng mặt trời tại Mỹ cao hơn khoảng 25% so với chi phí làm tại Trung Quốc và vận chuyển đến bở biển phía Tây nước Mỹ. Những lợi thế về chi phí của Trung Quốc được cho là do nguyên liệu thô rẻ hơn, lương công nhân thấp hơn và chi phí vốn thấp hơn.
Ông Doug Powell, nghiên cứu sinh tại Phòng Nghiên cứu quang điện, đang tiến hành một phân tích tỉ mỉ về chi phí sản xuất tại hai quốc gia. Sau khi xem xét những cải tiến trong sản xuất ống dẫn, chi phí sản xuất tấm pin năng lượng tại Mỹ giảm xuông chỉ còn 50 cent/watt trong vòng một thập kỷ.
Những tấm năng lượng mặt trời được sản xuất ở mức 40 đến 75 cent/ watt được kỳ vọng sẽ mang lại lợi thế cạnh tranh cho Mỹ. Chi phí khác nhau phản ánh sự khác nhau giữa các vùng về lượng ánh nắng và giá điện.
Không có gì cản được Trung Quốc thực hiện những đột phá trong sản xuất, song rõ ràng là nhiều cải tiến khác trong sản xuất đang được tiến hành sẽ loại bỏ dần những lợi thế cạnh tranh của Trung Quốc.
Chẳng hạn, phương pháp sản xuất mới liên quan đến những ô mỏng hơn sẽ giảm lượng silicon cần thiết. Những tế bào quang điện sẽ trở nên hiệu quả hơn, việc sản xuất được đơn giản sẽ giảm chi phí vốn và hệ thống tự động hóa sẽ cắt giảm chi phí nhân công.
Mặc dù Solyndra và những công ty khác đã thoái lui nhưng công nghệ tráng phim mỏng mà họ sử dụng vẫn còn sức hấp dẫn.
GE là một ví dụ đang đánh cược vào công nghệ đó. Công ty này đã đầu tư một khoản trị giá 600 triệu USD vào lĩnh vực năng lượng mặt trời và đang hoàn thiện nhà máy sản xuất tấm pin mặt trời lớn nhất nước Mỹ gần Denver, Colorado.
Hãng này sẽ ứng dụng công nghệ tráng phim mỏng để làm ra những tấm pin lớn và nhẹ hơn mà theo hãng sẽ giúp cắt giảm được một nửa chi phí lắp đặt. Chỉ thuê 35 công nhân, cơ sở sản xuất của GE sẽ có thể cho ra một lượng tấm năng lượng mặt trời mỗi năm đủ để cấp điện cho 80.000 hộ gia đình.
BÍCH NGỌC (THEO ECONOMIST)
DIỄN ĐÀN KINH TẾ VIỆT NAM
|
