|
Bàn tay hữu hình đẩy lợi ích về đâu?
Nhiều biện pháp kiểm soát vĩ mô, trong đó có biện pháp hành chính, đang được thực hiện và mang lại hiệu quả nhất định. Vào những thời điểm đặc biệt, thường là ngắn hạn, không thể phủ nhận vai trò của biện pháp hành chính. Song, dù sao thì biện pháp hành chính vẫn ít nhiều làm méo mó thị trường, làm lợi cho nhóm này và thiệt hại lợi ích của nhóm khác.
Hệ lụy hành chính
Không khó để điểm danh một số biện pháp hành chính đang được áp dụng. Chẳng hạn, Ủy ban Nhân dân Thành phố Hà Nội và TP.HCM cho một nhóm doanh nghiệp vay với lãi suất 0% để mua trữ và bán hàng bình ổn giá; Ngân hàng Nhà nước áp trần lãi suất huy động 14%, áp tăng trưởng tín dụng không quá 20% cả năm, tỉ lệ dư nợ tín dụng phi sản xuất không quá 22%.
Ông Nguyễn Lộc An, Phó Vụ trưởng Vụ Thị trường trong nước, Bộ Công Thương, cho biết, một số người đã hiểu sai về biện pháp bình ổn giá. Theo ông, bình ổn giá là bình ổn thị trường, chống sốc và sốt giá cục bộ. Khi sốt giá cục bộ tại một số địa phương thì đem hàng bình ổn ra bán, để định hướng thị trường và bình ổn giá.
Tuy nhiên, thực tế hàng bình ổn chưa chống được sốc. Chẳng hạn, mới đây, trứng gia cầm bình ổn ở TP.HCM lại chạy theo thị trường: tăng giá 3 lần trong 1 tuần. Còn ở Hà Nội, lượng hàng bình ổn chỉ chiếm 8% tổng lượng hàng hóa, không thể dẫn dắt 92% còn lại. Điều ấy phần nào giải thích vì sao chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của Hà Nội và TP.HCM vẫn cao, dù 2 thành phố này đã bỏ ra tới cả ngàn tỉ đồng để cho vay bán hàng bình ổn.
Là người đại diện cho nhiều nhà phân phối lớn của Hà Nội, trong đó có những doanh nghiệp được vay với lãi suất 0% để trữ và bán hàng bình ổn, nhưng ông Vũ Vinh Phú, Chủ tịch Hiệp hội Siêu thị Hà Nội, lại chưa đồng tình với cách bình ổn hiện nay. Ông cho rằng đây là biện pháp phi thị trường, triệt tiêu cạnh tranh, dễ phát sinh cơ chế xin cho và mang lại lợi ích cho một nhóm nhất định. Ông ủng hộ một biện pháp mang lại lợi ích lớn hơn cho cả thị trường. So với mức lãi suất vay ngân hàng cả năm qua trên dưới 20% thì được vay với lãi suất 0% là một món lợi lớn. Trong khi đó, chưa nhiều người nghèo, người thu nhập thấp biết đến và mua được hàng bình ổn.
Hay như cơ chế giá xăng dầu hiện nay, định hướng của Chính phủ là điều chỉnh theo giá thị trường. Tuy nhiên, sự can thiệp của các bộ và tiếng nói của doanh nghiệp nhà nước vẫn chi phối thị trường. Vì thế mà nhiều người cảm thấy lợi ích giữa Nhà nước, doanh nghiệp đầu mối kinh doanh xăng dầu và người tiêu dùng chưa cân bằng. Từ đầu năm đến nay, giá xăng dầu tăng 2 lần, tổng cộng có loại tăng từ 4.000-5.000 đồng/lít. Các doanh nghiệp xăng dầu kêu lỗ từ 2.000-3.000 đồng/lít và liên tục đề xuất tăng giá để hạn chế lỗ. Nhưng khoảng 2 tháng nay, giá dầu thế giới đã ổn định, liên bộ Công Thương và Tài chính mới tính đến tăng thuế, tăng trích quỹ bình ổn, chứ chưa giảm giá cho người tiêu dùng.
Mỗi bên liên quan có một cách nhìn khác nhau. Tăng thuế sẽ giúp Nhà nước tăng thu ngân sách và khi giá dầu thế giới tăng, Nhà nước có thể giảm thuế để ổn định giá trong nước. Nhưng đó là về lâu dài. Còn cách nhìn của người tiêu dùng là đã có quá nhiều sức ép về giá, về lạm phát, nên ít nhiều cần giảm giá bán lẻ xăng dầu. Giảm giá bán lẻ xăng dầu có thể giúp người tiêu dùng bớt lo lắng về những cơn bão giá, qua đó hạn chế được yếu tố lạm phát kỳ vọng, góp phần bình ổn thị trường.
Thêm ví dụ khác trong lĩnh vực tiền tệ. Những doanh nghiệp phải mua USD sẽ khó quên thời điểm cách đây hơn nửa năm, trước khi NHNN tăng tỉ giá liên ngân hàng thêm 9,3%. Lúc đó tỉ giá liên ngân hàng được NHNN giữ ở mức thấp, nhưng nhiều doanh nghiệp phải mua USD của ngân hàng thương mại với giá cao hơn, dưới dạng các phụ phí trả cho ngân hàng. Như vậy, việc giữ tỉ giá thấp đã mang lại lợi kép cho ngân hàng thương mại khi mua vào giá thấp, bán ra giá cao. Ngược lại, doanh nghiệp thiệt kép khi mua USD giá cao, xuất khẩu thu ngoại tệ về bán cho ngân hàng giá thấp. Thế nhưng khi hạch toán, cả doanh nghiệp và ngân hàng đều phải hạch toán đúng giá. Như vậy cả đơn vị có lợi và thiệt hại đều phải lách luật để hợp thức hóa lợi nhuận và chi phí không chính thức.
Và hiện nay là câu chuyện hành chính nhìn từ việc áp trần lãi suất huy động. Một lãnh đạo cấp Vụ của Ngân hàng Nhà nước (không muốn nêu tên) cho rằng, nếu không có những biện pháp hành chính như vừa rồi, sẽ khó kiểm soát tăng trưởng tín dụng và góp phần kiểm soát lạm phát. Nhưng rõ ràng, hiệu lực hành chính không cao: quy định một đằng, thị trường diễn biến một nẻo. Các ngân hàng thương mại đã lách luật, chạy đua lãi suất, đưa lãi suất huy động lên 18%, thậm chí 19%/năm, cao hơn so với mức Ngân hàng Nhà nước ấn định là 14%. Điều đáng quan tâm là 4-5 điểm phần trăm lãi suất chênh lệch mà ngân hàng thương mại trả cho khách hàng gửi tiền sẽ được hạch toán như thế nào. Chắc chắn họ sẽ phải tiếp tục làm sai bằng cách đưa vào chi phí. Và để đảm bảo có lãi, các ngân hàng cũng tăng lãi suất cho vay lên mức 24-25%/năm.
Và gánh nặng chi phí ấy lại đổ lên đầu doanh nghiệp trong khi các ngân hàng thương mại vẫn có lãi. Số doanh nghiệp phải giải thế, phá sản do không chịu đựng được với lãi suất vay vốn cũng như do không vay được vốn trên cả nước từ trước đến nay hầu như không có thống kê cụ thể. Tuy nhiên, Báo cáo của Uỷ ban Kinh tế trích dẫn nguồn từ cơ quan thuế cho biết, 6 tháng đầu năm 2011, có khoảng 30% số doanh nghiệp có đăng ký kinh doanh phải phá sản, giải thể, đóng cửa, tạm ngừng sản xuất. Có lẽ nhiều doanh nghiệp không thể gánh được lãi vay lên đến 25%. Doanh nghiệp gặp khó, thu hẹp sản xuất, người lao động khó khăn, đình công xảy ra. Những doanh nghiệp tồn tại thì chi phí tăng, giá bán tăng.
Nguy cơ vận động chính sách
TS. Lê Xuân Nghĩa, Phó Chủ tịch Hội đồng Giám sát Tài chính Quốc gia, cho rằng, có vẻ như các ngân hàng thương mại thích công cụ hành chính, vì dễ lách luật hơn để có lợi ích cho mình. Khi phân tích về những bất ổn vĩ mô, ông lo ngại đang có nhiều biện pháp hành chính, lấn át vai trò tự điều tiết của thị trường. Vì vậy, gần đây Đề án phát triển ngân hàng theo Quyết định 112 của Thủ tướng gần như đình trệ.
Vì lợi ích của mình, các nhóm lợi ích đều lên tiếng để tác động đến chính sách sao cho có lợi nhất. TS. Nguyễn Minh Phong, Viện Nghiên cứu Phát triển Kinh tế Xã hội Hà Nội cho rằng: “Chúng ta đang ở giai đoạn mà nguy cơ vận động chính sách phát triển. Chúng ta có ví dụ về lợi ích của nhóm ôtô, của những ngành độc quyền hay tập đoàn. Rõ ràng các biện pháp hành chính, nếu thiếu hài hòa lợi ích, sẽ tô đậm lợi ích của một nhóm và làm tổn thương đến lợi ích của nhóm khác”.
Một chuyên gia kinh tế khác (không muốn nêu tên) thì cho rằng, những nhóm gần gũi với người làm chính sách, trong đó có các tập đoàn kinh tế, các ngân hàng thương mại, sẽ có lợi hơn doanh nghiệp nhỏ. Nếu những nhà làm chính sách không đủ sáng suốt, đưa ra những biện pháp hành chính mang lại lợi ích lớn cho nhóm này mà mất đi lợi ích của nhóm khác, thì sẽ làm thị trường méo mó và gây nhiều rủi ro cho nền kinh tế. Chính vì thế, người làm chính sách phải hết sức cân nhắc với những đề xuất như nới lỏng tín dụng cứu lĩnh vực bất động sản. Trong khi nhiều lĩnh vực đều đang gặp khó khăn vì chính sách tiền tệ thắt chặt, thì sự can thiệp hành chính gỡ khó cho thị trường bất động sản, không khéo chỉ là giải cứu cho những nhà đầu cơ, lũng đoạn thị trường.
Quang Minh
nhịp cầu đầu tư
|
