|
“Ngăn sông làm thuỷ điện”
Hy sinh môi trường để lấy năng lượng?
Chính quyền Đà Nẵng phản đối việc xây dựng thuỷ điện Dăk Mil 4 trên sông Vu Gia. Ở Tây Nguyên, chuyên gia cũng cho rằng một đoạn sông SêRêPôk sẽ kiệt nước do xây nhà máy thuỷ điện SêRêPôk 4... Ngược với luồng ý kiến cho rằng thuỷ điện gây hỏng sinh thái và môi trường, PGS. TS Hồ Sỹ Dự, chủ nhiệm khoa thuỷ điện (đại học Thuỷ lợi), chia sẻ góc nhìn của mình với Sài Gòn Tiếp Thị trước phong trào “ngăn sông làm thuỷ điện”
Việc “ngăn sông làm thuỷ điện” có ảnh hưởng như thế nào đến dòng chảy phía hạ lưu? Chúng ta đã có một đánh giá tổng thể về mức độ ảnh hưởng của những công trình thuỷ điện chưa, thưa ông?
Việc xây dựng một công trình thuỷ điện, thuỷ lợi nói chung, công trình nào cũng có làm biến đổi ít nhiều đến dòng chảy. Vấn đề sự thay đổi đó là tiêu cực hay tích cực. Những công trình hồ chứa lớn có thể điều hoà được dòng chảy, nhưng các công trình nhỏ nếu chỉ điều tiết ngày thì có ảnh hưởng đến đoạn sông phía dưới. Những công trình mà có sự chuyển nước sang lưu vực khác thì hậu quả tiêu cực đối với dòng chảy hạ lưu sông cũ và mới. Khi lập một dự án thì cần phải tính toán để giảm thiểu tác động của nó đến dòng chảy, môi trường.
Nhìn chung, bây giờ khi xây dựng các nhà máy thuỷ điện, do việc thay đổi giá điện vào giờ cao điểm nên nhà đầu tư có xu thế cố gắng xây dựng hồ có điều tiết. Công trình lớn có hồ điều tiết năm có thể có tác dụng tốt cho điều tiết dòng chảy. Công trình nhỏ chỉ có điều tiết ngày sẽ ảnh hưởng đến dòng chảy, vấn đề này cần được kiểm soát khi thiết kế.
Chuyên gia ngành điện nói, hầu hết các thuỷ điện vừa và nhỏ đều không phát huy tác dụng. Vì những dòng sông của các công trình thuỷ điện này chỉ có nước vào mùa mưa (nhu cầu sử dụng điện ít) và cạn nước vào mùa khô (cao điểm sử dụng điện)?
Không phải, tôi lại nghĩ hoàn toàn khác. Đối với các dòng sông thì sông nào cũng vậy thôi, có mùa mưa và mùa khô. Nhưng tại Việt Nam, mùa mưa chúng ta vẫn thiếu điện. Do đó bằng mọi cách phải khai thác hết nếu có hiệu quả hiện tại và cả trong tương lai. Còn ảnh hưởng đến môi trường thì công trình nào cũng vậy, công trình thuỷ điện thường có ảnh hưởng tích cực vì góp phần điều tiết lũ. Nhưng đối với các công trình thuỷ điện vừa và nhỏ thì hiệu ích điều tiết lũ không lớn. Xét về môi trường, các công trình thuỷ điện nhỏ ít có ảnh hưởng tiêu cực, nhưng tích cực cũng không nhiều.
Về nguyên tắc, trên một dòng sông được xây dựng bao nhiêu nhà máy thuỷ điện?
Không có tiêu chuẩn nào cả, vấn đề ở chỗ là phải sử dụng hết nguồn năng lượng. Ta tưởng tượng là từ đầu sông đến cuối sông chênh lệch độ cao địa hình bao nhiêu mét tức là cột nước có thể khai thác bấy nhiêu mét, nếu ta làm thuỷ điện ở phía dưới cùng với đập cao bằng chiều cao chênh lệch đó thì vẫn được, nhưng như thế tác động môi trường rất lớn. Chính vì vậy người ta mới chia nhỏ nó ra, và việc chia nhỏ ở những vị trí xây dựng thuỷ điện như thế nào thì trong quy hoạch đã phải nghiên cứu rồi.
Ngập lụt nhiều, mất đất đai của dân, phải di dân một số lượng lớn, vấn đề an ninh, quốc phòng v.v... Những cái đấy là điều mà phải tính toán để xác định vị trí xây dựng.
Có ý kiến cho rằng, trong tình trạng thiếu điện như hiện nay, chúng ta sẵn sàng hy sinh môi trường để đáp ứng nguồn điện?
Tôi không đồng ý quan điểm đó. Ta đang thiếu điện mà không xây dựng thuỷ điện thì phải xây dựng công trình năng lượng khác, đó là nhiệt điện, điện nguyên tử... Công trình nào cũng có ảnh hưởng đến môi trường. Nhiệt điện ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường hơn cả thuỷ điện, nhưng khía cạnh đất đai thì không bằng thuỷ điện...
Do thiếu điện, không xây dựng công trình này thì phải xây dựng công trình khác, nên việc đánh giá tổng thể chung công trình nào có lợi cho sự phát triển kinh tế thì phải đầu tư. Và trong mọi trường hợp phải nghiên cứu để giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường chứ không phải hoàn toàn hy sinh.
Có vẻ chúng ta đang phụ thuộc quá nhiều vào nguồn thuỷ điện?
Trong quy hoạch thuỷ điện nhỏ của ta thì công suất khoảng 2 triệu kW, so với 20 triệu trữ năng trong toàn bộ cả nước thì nó không phải nhiều. Số lượng nhiều là do các công trình nhỏ. Ở một số nước thì người ta đã sử dụng 80 – 90% năng lượng từ dòng sông, mình mới chỉ sử dụng 30 – 40% và tương lai cũng phải sử dụng hết.
Xu thế các nước hiện nay là đi vào khai thác thuỷ điện nhỏ ít ảnh hưởng đến môi trường để tận dụng hết tiềm năng năng lượng điện. Còn xét về công suất nguồn điện cung cấp thì hiện nay tuy thuỷ điện có tỷ trọng lớn nhưng chưa quá 50%. Như vậy các nguồn khác (nhiệt điện) vẫn lớn hơn và trong tương lai tỷ trọng thuỷ điện lại càng nhỏ. Vấn đề ở chỗ hiện nay xây dựng thuỷ điện đang có hiệu quả hơn thì người ta tập trung đầu tư.
Điểm nào yếu nhất trong quy hoạch ngành điện, thưa ông?
Nói về cả ngành điện thì tôi không dám, nhưng thực tế xây dựng thuỷ điện thì có một số công trình thuỷ điện chưa xây dựng đúng quy hoạch vì nhiều lý do có thể hoặc có qui hoạch nhưng chưa hợp lý hoặc do quy hoạch thiếu và khi bổ sung không có điều kiện xem xét tổng thể. Điều này có thể dẫn đến lãng phí tài nguyên. Đáng ra con sông này phải xây dựng các công trình theo quy hoạch để khai thác hết tiềm năng, nhưng vì hiệu quả kinh tế trước mắt người ta xây dựng một vài vị trí công trình mà không xem xét khả năng xây dựng tiếp các công trình khác để tận dụng tài nguyên. Nếu theo quy hoạch, có thể đến lúc nào đó thì khai thác mới có hiệu quả kinh tế, nhưng do khai thác không có quy hoạch hợp lý của các công trình trước nên các công trình này không còn hiệu quả để khai thác tiếp.
Bộ Công thương đã có quy hoạch về mạng lưới thuỷ điện kể cả thuỷ điện vừa và nhỏ nhưng tôi biết trong quy hoạch đó có nhiều cái chưa đầy đủ và một số công trình chưa hợp lý bây giờ cần phải bổ sung hoàn chỉnh. Do đó cần ra soát quy hoạch tổng thể trên góc độ mới cho phù hợp, còn việc đầu tư phát triển là đương nhiên.
Đã quy hoạch 1.000 dự án thuỷ điện
Theo quy hoạch của bộ Công thương, có trên 1.000 dự án thuỷ điện sẽ được xây dựng, những dự án này tập trung nhiều ở các địa bàn như Tây Nguyên, bắc miền Trung, Tây Bắc.
Theo các chuyên gia, các khu vực đó là vùng núi có điều kiện tự nhiên tốt để phát triển thuỷ điện.
Theo ông Đỗ Đức Quân, phó vụ trưởng vụ Năng lượng và dầu khí (bộ Công thương), thời gian qua, đã có một số dự án thuỷ điện bị dừng lại vì nguy cơ ngập nhiều diện tích đất canh tác.
Phan Hương
Sài Gòn Tiếp thị
|
