|
Tín dụng xanh ở Việt Nam đang “khát” dự án thực tế
Tín dụng xanh (green credit) là một trong những yếu tố then chốt của hệ thống tài chính toàn cầu giúp giải quyết các thách thức môi trường và tăng cường khả năng chống chịu trước biến đổi khí hậu. Tại Việt Nam, một quốc gia đang phải đối mặt với những tác động nặng nề của biến đổi khí hậu, tín dụng xanh là một giải pháp giúp đạt được mục tiêu phát triển bền vững và phát thải ròng bằng không (net zero) vào năm 2050, như cam kết của Chính phủ. Tuy nhiên, một nghịch lý đang tồn tại là trong khi nguồn vốn tín dụng xanh sẵn sàng, Việt Nam lại thiếu các dự án xanh thực tế, khả thi để hấp thụ vốn hiệu quả.
Thực trạng tín dụng xanh tại Việt Nam
Tín dụng xanh (Green credit) có thể được hiểu là các khoản tín dụng cấp cho các dự án đầu tư mang lại lợi ích về môi trường, sử dụng hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, ứng phó với biến đổi khí hậu, quản lý chất thải, cải thiện chất lượng môi trường, bảo tồn đa dạng sinh học và các lợi ích môi trường khác.
Trong những năm gần đây, tín dụng xanh đã có những bước phát triển đáng kể tại Việt Nam. Theo số liệu thống kê, giai đoạn 2017-2023, tín dụng xanh của hệ thống ngân hàng tăng trưởng trung bình khoảng 22% mỗi năm[1]. Nhiều tổ chức tín dụng đã thiết kế các gói và chương trình tín dụng xanh phù hợp với đặc thù hoạt động của doanh nghiệp. Tính đến đầu năm 2024, dư nợ tín dụng xanh ước tính đạt 500 ngàn tỷ đồng (tương đương hơn 20.3 tỷ USD)[2]. Đến cuối tháng 3/2024, 47 tổ chức tín dụng đã báo cáo tổng dư nợ tín dụng xanh đạt gần 637 ngàn tỷ đồng, chiếm khoảng 4.5% tổng dư nợ của toàn nền kinh tế[3]. Mặc dù có sự tăng trưởng đáng kể, tỷ lệ 4.5% vẫn còn khá khiêm tốn so với tiềm năng và nhu cầu thực tế.
Các lĩnh vực được ưu tiên cấp tín dụng xanh bao gồm: năng lượng tái tạo, năng lượng sạch (chiếm gần 45%) và nông nghiệp xanh (chiếm gần 30%)[4]. Một số ngân hàng đã triển khai các gói tín dụng xanh với lãi suất ưu đãi, thấp hơn từ 0.5% đến 2% so với lãi suất thông thường[5]. Điển hình như BIDV (HOSE: BID) đã triển khai gói tín dụng 10 ngàn tỷ đồng cho các doanh nghiệp đầu tư vào các dự án xanh mới, mở rộng hoặc cải tạo các dự án hiện có thành các dự án xanh. TPBank (HOSE: TPB) cũng công bố gói tín dụng 5 ngàn tỷ đồng dành riêng cho các doanh nghiệp có kế hoạch và dự án xanh; với lãi suất 0% trong ba tháng đầu tiên cho các dự án năng lượng tái tạo, năng lượng sạch, giao thông vận tải, nông nghiệp, quản lý nước và chất thải bền vững, xây dựng và bất động sản xanh. VietinBank (HOSE: CTG) cũng phân bổ 5 ngàn tỷ đồng cho chương trình tài chính xanh Green UP để cung cấp vốn cho các dự án và kế hoạch mang lại lợi ích cho cộng đồng và xã hội. Các ngân hàng khác như MSB, ACB, Agribank, MBBank, HDBank và Nam A Bank cũng có các chương trình tín dụng ưu đãi cho các doanh nghiệp và dự án xanh[6]. Mặc dù có những dấu hiệu tích cực, tỷ trọng tín dụng xanh trong tổng dư nợ tín dụng vẫn còn rất khiêm tốn so với tiềm năng và nhu cầu thực tế. Điều này cho thấy còn nhiều rào cản trong việc thúc đẩy tín dụng xanh tại Việt Nam.
Khan hiếm các dự án xanh thực tế
Để đạt được các mục tiêu về phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, Việt Nam cần một lượng vốn đầu tư không nhỏ vào các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, giao thông bền vững, nông nghiệp xanh và quản lý chất thải. Ngân hàng Thế giới (World Bank) ước tính Việt Nam cần khoảng 368 tỷ USD trong giai đoạn 2022-2040 để thực hiện các lộ trình phục hồi và giảm phát thải carbon.
Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng ước tính Việt Nam cần huy động thêm 144 tỷ USD trong giai đoạn 2021-2050 để đạt được mục tiêu phát thải ròng bằng 0[7]. TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV), cho biết, Việt Nam cần huy động khoảng 368-380 tỷ USD, tương đương 20 tỷ USD mỗi năm, cho phát triển xanh từ nay đến năm 2040[8]. Nhu cầu vốn xanh của Việt Nam là vô cùng lớn và đòi hỏi sự nỗ lực rất lớn từ cả khu vực công và tư.
Thị trường tài chính xanh tại Việt Nam đang phát triển nhưng đối mặt với thách thức lớn về khoảng cách giữa nhu cầu vốn và các dự án thực tế. Giai đoạn 2019-2023, Việt Nam chỉ phát hành 1.16 tỷ USD trái phiếu xanh, chưa đến 6% nhu cầu vốn hàng năm đạt khoảng 20 tỷ USD[9]. Đến năm 2024, tổng giá trị trái phiếu xanh phát hành đạt khoảng 33.5 ngàn tỷ đồng, tương đương hơn 1.4 tỷ USD, tăng 171% so với năm trước nhưng quy mô thị trường vẫn còn nhỏ, chỉ chiếm 1.8% tổng thị trường trái phiếu, thấp hơn nhiều so với Thái Lan (5%), Malaysia (10%) và Philippines (20%)[10].
Ngoài ra, sự thiếu đa dạng trong đầu tư thể hiện rõ khi 7/8 đợt phát hành trái phiếu tập trung vào năng lượng tái tạo, trong khi lĩnh vực quản lý chất thải, giao thông bền vững chỉ thu hút được 5/8 đợt phát hành, các hạng mục trái phiếu xã hội dường như vắng bóng[11].
Về hạ tầng, Việt Nam hiện có 559 công trình xanh với 13.6 triệu m² diện tích xanh. Tuy nhiên, phần lớn tập trung ở TP.HCM, Hà Nội và Bình Dương với tổng diện tích xanh lần lượt là 3.4 triệu m2, 2.2 triệu m2, 1.6 triệu m2. Điều này đã phản ánh sự chênh lệch lớn giữa các đô thị lớn và khu vực nông thôn[12]. Mặc dù số lượng công trình xanh ngày càng tăng, nhưng phân bố của chúng vẫn chưa đồng đều.
Các tỉnh, thành phố có tốc độ đô thị hóa cao đang dẫn đầu về diện tích xanh, trong khi nhiều địa phương khác vẫn chưa có sự phát triển đáng kể trong lĩnh vực này. Việc mở rộng các công trình xanh ra các khu vực ngoài đô thị góp phần giảm bớt sự chênh lệch, giúp cải thiện chất lượng môi trường sống, hướng đến phát triển bền vững trên phạm vi cả nước.
Ảnh minh họa
|
Nguyên nhân thiếu hụt các dự án “xanh” thực tế
Các ngân hàng và tổ chức tín dụng sẵn sàng cho vay vốn xanh, nhưng lại gặp khó khăn trong việc tìm kiếm các dự án phù hợp để đầu tư. Tình trạng “khát” dự án xanh xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau:
Thiếu khung pháp lý và chính sách đồng bộ: Việt Nam vẫn còn thiếu một khung pháp lý hoàn chỉnh và đồng bộ về tín dụng xanh và tài chính bền vững. Đặc biệt, việc thiếu “phân loại xanh” (green taxonomy) gây khó khăn cho Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong việc xác định mức độ đầu tư và thiết kế các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng phù hợp. Việc thiếu tiêu chí rõ ràng để xác định dự án nào là “xanh” khiến các ngân hàng gặp khó khăn trong quá trình thẩm định và cấp tín dụng.
Tiêu chí và tiêu chuẩn xanh chưa rõ ràng: Các tiêu chí và tiêu chuẩn để đánh giá một dự án là “xanh” chưa được quy định rõ ràng và thống nhất, dẫn đến sự thiếu tin tưởng và e ngại từ phía các ngân hàng khi cấp tín dụng cho các dự án mà họ không chắc chắn về tác động môi trường thực sự.
Năng lực và kinh nghiệm của doanh nghiệp còn hạn chế: Nhiều doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, thiếu năng lực và kinh nghiệm trong việc xây dựng và triển khai các dự án xanh. Họ có thể gặp khó khăn trong việc chứng minh tính khả thi về mặt kinh tế, tác động môi trường của dự án, cũng như đáp ứng các yêu cầu về báo cáo và giám sát của ngân hàng.
Rủi ro và chi phí giao dịch cao: Các dự án xanh thường có tính chất phức tạp, thời gian hoàn vốn dài, rủi ro cao hơn so với các dự án thông thường. Điều này khiến các ngân hàng e ngại khi cấp tín dụng, hoặc yêu cầu lãi suất cao hơn để bù đắp rủi ro. Ngoài ra, chi phí giao dịch liên quan đến thẩm định, giám sát và báo cáo cũng có thể làm tăng chi phí vốn của dự án.
Nhận thức và hiểu biết về tín dụng xanh còn hạn chế: Nhận thức và hiểu biết của doanh nghiệp, người dân về tín dụng xanh, lợi ích của các dự án xanh còn hạn chế. Nhiều doanh nghiệp chưa nhận thức được tầm quan trọng của việc chuyển đổi sang mô hình kinh doanh xanh, chưa chủ động tìm kiếm các nguồn tài trợ xanh.
Thiếu sự phối hợp giữa các bên liên quan: Việc phát triển tín dụng xanh đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, bao gồm nhà nước, ngân hàng, doanh nghiệp, tổ chức xã hội, các tổ chức quốc tế. Tuy nhiên, sự phối hợp này còn chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến tình trạng chồng chéo, thiếu đồng bộ, lãng phí nguồn lực.
Giải pháp thúc đẩy phát triển tín dụng xanh bền vững
Để giải quyết tình trạng “khát” dự án xanh và thúc đẩy phát triển tín dụng xanh một cách bền vững, cần triển khai đồng bộ các giải pháp sau:
Hoàn thiện khung pháp lý và chính sách: Xây dựng và ban hành một khung pháp lý hoàn chỉnh và đồng bộ về tín dụng xanh và tài chính bền vững, bao gồm các quy định về phân loại xanh, tiêu chuẩn xanh, ưu đãi, khuyến khích cho các dự án xanh. Rà soát, sửa đổi các quy định hiện hành để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các ngân hàng, doanh nghiệp trong việc tiếp cận và sử dụng tín dụng xanh. Xây dựng cơ chế khuyến khích các tổ chức tài chính phát triển sản phẩm, dịch vụ tài chính xanh sáng tạo, phù hợp với nhu cầu của thị trường.
Xây dựng tiêu chí và tiêu chuẩn xanh rõ ràng: Phát triển các tiêu chí và tiêu chuẩn để đánh giá một dự án là “xanh” dựa trên các tiêu chuẩn quốc tế, điều kiện thực tế của Việt Nam. Công bố rộng rãi các tiêu chí và tiêu chuẩn này để các ngân hàng, doanh nghiệp có thể dễ dàng áp dụng. Xây dựng hệ thống chứng nhận, đánh giá độc lập để đảm bảo tính minh bạch, tin cậy của các dự án xanh.
Nâng cao năng lực và kinh nghiệm cho doanh nghiệp: Tiếp tục đẩy mạnh việc tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo và tư vấn để nâng cao năng lực và kinh nghiệm cho các doanh nghiệp trong việc xây dựng và triển khai các dự án xanh. Hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc lập kế hoạch kinh doanh, đánh giá tác động môi trường và đáp ứng các yêu cầu về báo cáo và giám sát của ngân hàng. Khuyến khích các doanh nghiệp hợp tác với các chuyên gia và tổ chức tư vấn có kinh nghiệm trong lĩnh vực xanh.
Giảm thiểu rủi ro và chi phí giao dịch: Xây dựng cơ chế bảo lãnh tín dụng và chia sẻ rủi ro để giảm thiểu rủi ro cho các ngân hàng khi cấp tín dụng cho các dự án xanh. Đơn giản hóa quy trình thẩm định, cấp tín dụng để giảm chi phí giao dịch cho cả ngân hàng và doanh nghiệp. Hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi từ các tổ chức quốc tế, các quỹ đầu tư xanh.
Nâng cao nhận thức và hiểu biết về tín dụng xanh: Tổ chức các chiến dịch truyền thông để nâng cao nhận thức, hiểu biết của doanh nghiệp, người dân về tín dụng xanh và lợi ích của các dự án xanh. Tích hợp các nội dung về tín dụng xanh và phát triển bền vững vào chương trình giáo dục và đào tạo ở các cấp học. Khuyến khích các phương tiện truyền thông đưa tin về các dự án xanh thành công, các điển hình tiên tiến trong lĩnh vực này.
Tăng cường sự phối hợp giữa các bên liên quan: Thành lập một ban điều phối quốc gia về tín dụng xanh để đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương và các bên liên quan. Xây dựng cơ chế đối thoại thường xuyên giữa các bên liên quan để giải quyết các khó khăn, vướng mắc và chia sẻ kinh nghiệm. Khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội, các tổ chức quốc tế vào quá trình phát triển tín dụng xanh.
Phát triển thị trường carbon: Thúc đẩy việc hình thành và phát triển thị trường carbon tại Việt Nam, tạo ra nguồn thu cho các dự án giảm phát thải khí nhà kính. Xây dựng cơ chế công nhận và trao đổi tín chỉ carbon theo tiêu chuẩn quốc tế, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam tham gia vào thị trường carbon toàn cầu.
Thúc đẩy kinh tế tuần hoàn: Ưu tiên các dự án phát triển kinh tế tuần hoàn, sử dụng hiệu quả tài nguyên và giảm thiểu chất thải. Hỗ trợ các doanh nghiệp xây dựng các mô hình sản xuất và tiêu dùng tuần hoàn, tạo ra các sản phẩm và dịch vụ thân thiện với môi trường.
[1] https://en.vietnamplus.vn/legal-framework-critical-to-boosting-green-credit-post296566.vnp
[2] https://en.vietnamplus.vn/legal-framework-critical-to-boosting-green-credit-post296566.vnp
[3] https://vietnamnews.vn/economy/1663089/banks-lend-significant-amounts-to-green-projects.html
[4] https://www.vietnam-briefing.com/news/funding-vietnams-green-growth-the-esg-initiative-and-work-of-credit-institutions.html/
[5] https://en.vietnamplus.vn/legal-framework-critical-to-boosting-green-credit-post296566.vnp
[6] https://vietnamnews.vn/economy/1663089/banks-lend-significant-amounts-to-green-projects.html
[7] https://en.vneconomy.vn/green-credit-growth-reaches-22-annually.htm
[8] https://baolongan.vn/new-policy-promotes-green-banking-development-in-vietnam-a181476.html
[9] https://en.vietnamplus.vn/vietnam-needs-comprehensive-regulatory-framework-to-attract-green-financing-post290676.vnp
[10] http://fiinpro.com/News/Detail/11327507?lang=en-US
[11] https://www.reddal.com/insights/unlocking-vietnams-sustainable-bond-market-overcoming-barriers-and-empowering-corporate-leaders-to-drive-green-finance/
[12] https://baotainguyenmoitruong.vn/xu-huong-cong-trinh-xanh-do-thi-386719.html
Phạm Hoàng Phúc
FILI - 08:10:35 18/03/2025
|
