Cho đến lúc này, lập luận của lãnh đạo Sở Giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh là "nâng lô sẽ nâng tầm thanh khoản và bảo vệ nhà đầu tư nhỏ lẻ" là rất khó thuyết phục. Có ý kiến cho rằng: nếu cứ đơn giản mà nói rằng, hệ thống HOSE dù tốt nhưng quá cũ, không còn phù hợp với tầm nhìn của lãnh đạo HOSE, thậm chí cấp cao hơn, còn Covid khiến việc mua và chạy hệ thống mới bị hoãn giãn, nên HOSE phải áp dụng các biện pháp "đặc thù", thì sẽ dễ được thông cảm hơn.

Đầu tuần này, khi trả lời phỏng vấn báo chí về các giải pháp giúp giải quyết nghẽn lệnh giao dịch tại sàn HOSE, ông Lê Hải Trà, Tổng giám đốc HOSE đã lập luận: "Theo tính toán của HOSE, việc tăng lô lên 1.000 đơn vị có thể giảm 40-50% tổng số lượng lệnh giao dịch. Việc tăng lên lô 1.000 cổ phiếu có thể mở đường cho những tầm cao mới của thanh khoản thị trường. Bên cạnh đó, các nhà đầu tư nhỏ lẻ cũng được bảo vệ tốt hơn thông qua việc đầu tư vào chứng chỉ quỹ phát hành bởi các công ty quản lý quỹ chuyên nghiệp. Từ đó, sẽ gián tiếp thúc đẩy sự phát triển của các quỹ đầu tư, thúc đẩy ngành quản lý quỹ phát triển, để gia tăng lượng nhà đầu tư chuyên nghiệp trên thị trường theo đúng mục tiêu của Chính phủ. Đây là điều có ý nghĩa dài hạn đối với sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán Việt Nam".

Đầu năm nay, khi HOSE tuyên bố nâng lô lên 100 cổ phiếu, nhiều người đã nghĩ nâng lô là một biện pháp kỹ thuật nhằm giảm tải hệ thống, qua đó có thể gia tăng giá trị khớp lệnh trên HOSE. Đây thuần túy là vấn đề kỹ thuật, chứ không phải là biện pháp dài hạn nhằm nâng cao thanh khoản cho thị trường. Tuy nhiên, ở phần lập luận mới nhất, thì dường như nâng lô lại là một biện pháp mang lại lợi ích dài hạn và nâng giá trị giao dịch, đồng thời cải thiện chất lượng nhà đầu tư, thông qua việc gia tăng hoạt động của các nhà đầu tư tổ chức, các quỹ đầu tư, sau khi những chủ thể này được nhà đầu tư nhỏ lẻ mua chứng chỉ quỹ. Cũng có thể kỳ vọng vào tương lai tươi sáng này. Tuy nhiên, nếu đúng như vậy, việc nâng lô đáng ra đã phải làm từ rất lâu rồi.

Ngoài ra, có 2 yếu tố cũng cần được nhắc đến ở đây.

Thứ nhất, việc nâng lô giao dịch cổ phiếu tối thiểu lên 1.000 cho tất cả cổ phiếu sàn HOSE liệu có khiến nhà đầu tư nhỏ lẻ "buông" những mã có thị giá lớn, và rất nhiều trong số đó đang là cổ phiếu vốn hoá lớn, dẫn đầu, ví dụ như: VNM, VHM, MWG, VJC, VIC, MSN…?

Với thị giá nhiều cổ phiếu hơn 100.000 đồng/cổ phiếu, việc nâng lô khiến cho việc đặt lệnh tối thiểu lên hơn 100 triệu đồng/lệnh. Nếu nhà đầu tư chỉ có hơn 100 triệu đồng tiền vốn mua 1 cổ phiếu, trước đây họ đặt 10 lệnh, giờ đặt 1 lệnh cũng chả sao, nhưng nếu nhà đầu tư nhỏ lẻ đó muốn mua 2-3 cổ phiếu, thì dĩ nhiên họ sẽ phải buông những mã trên.

Nguy hiểm hơn, không loại trừ khả năng họ sẽ chuyển qua mua cổ phiếu "trà đá", cổ phiếu "rác"… với thị giá chỉ chừng 1-5 ngàn đồng/cổ phiếu. Lưu ý rằng với thị giá này, một lô cổ phiếu cũng chỉ chừng 6 triệu đồng, và như thế nhà đầu tư nói trên có thể đa dạng hóa danh mục của mình, tuân thủ nguyên tắc không bỏ hết trứng vào 1 giỏ, khi mua 2-3 mã, chỉ có điều, toàn "trà đá" và "rác".

Thứ hai, liên quan đến quỹ đầu tư. Dù xuất hiện ở Việt Nam hơn chục năm nay, thậm chí nhiều quỹ quy mô hàng tỷ USD, nhưng đa phần là quỹ đóng, hay quỹ mở thành viên. Việc huy động vốn từ nhà đầu tư nhỏ lẻ vẫn khá èo uột và mất thời gian, công sức, trong đó có một nguyên nhân lớn là hiệu quả đầu tư quỹ không hề lớn so với đầu tư cá nhân.

Trong năm 2020, dù nhiều quỹ đầu tư đã đạt tỷ lệ sinh lời trên danh mục cao hơn mức tăng của VN-Index, nhưng cao lắm cũng chỉ vài chục %, trong khi nhiều nhà đầu tư cá nhân tuyên bố lãi gấp 2, gấp 3. Có không ít cổ phiếu, từ vốn hoá lớn như: HPG, GVR, SHB, SSI, PDR… đến vốn hoá trung bình/vốn hoá nhỏ như: DGW, SHS, HSG, TCM, VRG, BCE, NHA… tăng giá hơn 100% so với cuối 2019.  

Như vậy, dù nâng lô cổ phiếu, nhưng nếu còn đầu tư được, thậm chí được đầu tư các cổ phiếu vốn hoá trung bình hoặc vốn hoá nhỏ thì nhà đầu tư cá nhân chưa chắc sẽ chuyển qua "nhờ quỹ đánh đấm giùm". Nói vui, trừ phi nâng lô lên 100.000 cổ phiếu, hoặc chẵn 1 triệu cổ phiếu, thì may ra mới có chuyện "nhờ vả" này.

Cuối cùng, cũng chưa rõ nhà đầu tư sẽ được bảo vệ như thế nào nếu họ đầu tư gián tiếp thông qua quỹ? Phải chăng, họ sẽ không lo mua cổ phiếu "trà đá", cổ phiếu "rác" nữa, vì các quỹ đâu có mua những mã này? Nhưng nếu như vậy, thì việc duy trì niêm yết những mã đó trên HOSE để làm gì? Liệu có công bằng hay không khi mà niêm yết thì cứ niêm yết, còn giao dịch thì né ra?

Việc giảm tải cho hệ thống giao dịch tại HOSE, cho đến nay ngoài nâng lô cổ phiếu giao dịch tối thiểu, còn hai giải pháp là nâng bước giá, và chuyển sàn tạm thời (qua HNX). Chuyển sàn, có lẽ là một giải pháp được thông cảm vào lúc này, nếu nhìn từ góc độ cả doanh nghiệp niêm yết, công ty chứng khoán lẫn nhà đầu tư. Thậm chí nếu chuyển sàn mà hệ thống của HNX và hệ thống các công ty chứng khoán không gặp trục trặc gì, thì HOSE cũng không nhất thiết phải nâng lô cho những cổ phiếu ở lại sàn mình.

Tuy nhiên, HOSE không tiết lộ việc nghẽn lệnh là do nhà đầu tư tập trung "đánh" những loại cổ phiếu gì? Đã từng có nghi ngờ, rằng nghẽn lệnh do liên quan đến nhóm VN30, vì nhóm này liên quan đến phái sinh và robot (chẻ nhỏ lệnh và tăng tần suất đẩy lệnh vào những thời điểm nhất định), nên có khả năng có liên can đến việc nghẽn lệnh, đơ hệ thống, thì chả lẽ nhóm VN30 mới là nhóm nên chuyển sàn qua HNX?

Xin lưu ý rằng nhiều mã thị giá cao nói trên nằm trong nhóm VN30. Với cam kết của HNX, rằng cổ phiếu chuyển sàn sẽ giữ nguyên các điều kiện giao dịch như ở HOSE, tức là vẫn lô 10, thì việc chuyển sàn nhóm VN30 có khi chính là việc nên làm. Nhà đầu tư nhỏ lẻ vẫn có thể mua VNM, VHM, MWG, VJC, VIC, MSN… và đa dạng danh mục đầu tư của mình với những mã này.

Chỉ có điều, trong ngắn hạn, trên HOSE có khi đa số giao dịch lại nhắm vào cổ phiếu "trà đá" và "rác"!