Các thảo luận tại Diễn đàn Cải cách và Phát triển Việt Nam (VRDF) vừa diễn ra ngày 19/9 tại Hà Nội đã đưa ra các ý kiến góp phần giúp Việt Nam định hình được con đường phải đi trong thời gian tới để tránh tụt hậu, vượt qua bẫy thu nhập trung bình và đi tới thịnh vượng.
Các ý kiến tại Diễn đàn đều cho rằng đổi mới sáng tạo là con đường đi tới thịnh vượng.
|
Các diễn giả, các chuyên gia tham dự VRDF 2019 đều cho rằng Việt Nam đã đạt được những thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội sau hơn 30 năm Đổi mới. Tuy nhiên, Việt Nam đang đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức đến từ sự thay đổi nhanh chóng của thế giới trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 đang biến đổi từng ngày, từ sự giảm tốc của kinh tế thế giới, những tác động của biến đổi khí hậu và cả xu thế phi toàn cầu hóa đang lan rộng…
Phát biểu tại diễn đàn, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc hoan nghênh và trân trọng những ý kiến tham luận, phát biểu hết sức ý nghĩa, tâm huyết, xây dựng của các đại biểu, trong đó tập trung thảo luận về hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường hiện đại của Việt Nam (với trọng tâm là Nhà nước pháp quyền XHCN), tự do hóa thị trường nhân tố sản xuất, hoàn thiện bộ máy nhà nước, đổi mới sáng tạo, nâng cao giá trị gia tăng nội địa của các mặt hàng chế biến, chế tạo xuất khẩu để tiến lên trong chuỗi giá trị toàn cầu; nhiều kinh nghiệm quốc tế đa dạng; cùng các ý kiến đóng góp thiết thực khác.
Thủ tướng cho rằng, những ý tưởng chính sách nhằm hoàn thiện thể chế mà mà Tiến sĩ David Dollar, Viện Brookings, Hoa Kỳ, nêu ra cần được nghiên cứu nghiêm túc để triển khai cụ thể. Kinh nghiệm về tránh bẫy thu nhập trung bình nhờ đổi mới sáng tạo, như ông Yogeevaran, Nguyên Thứ trưởng Malaysia trình bày rất đáng để Việt Nam học hỏi. Kinh nghiệm của Indonesia, Hàn Quốc và các nước khác cũng như đề xuất của các chuyên gia tại Diễn đàn có nhiều nội dung hữu ích. Việt Nam cần khai thác hiệu quả trí tuệ nhân tạo (AI) để phát triển như đề xuất trong bài trình bày của Tiến sỹ Massimo Piccardi từ Đại học Công nghệ Sydney. Những khuyến nghị về cách thức tiến lên tầm phát triển mới trên cơ sở kinh nghiệm quốc tế đa dạng của đại diện OECD cần được tham khảo, phân tích kỹ làm đầu vào khi hoạch định chính sách.
Thủ tướng đề nghị Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư và lãnh đạo các bộ, ngành, địa phương lắng nghe những chia sẻ về kinh nghiệm và kiến thức quốc tế, những ý kiến nhận định, đề xuất của các chuyên gia quốc tế và trong nước, để tìm ra những cách làm phù hợp cho Việt Nam.
Ông Nguyễn Chí Dũng, Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư khẳng định các bài trình bày, thảo luận, các ý kiến bình luận, đánh giá làm rõ các vấn đề về thể chế, đổi mới sáng tạo cũng như những đề xuất kiến nghị tại Diễn đàn là rất có giá trị. Chính phủ Việt Nam đánh giá cao và hết sức lắng nghe để xem xét, áp dụng trong giai đoạn phát triển tới của Việt Nam.
Theo Bộ trưởng, một nhận định quan trọng của nhiều diễn giả là so với thông lệ quốc tế và yêu cầu của sự phát triển, các thể chế kinh tế thị trường ở Việt Nam về thực chất còn nhiều khiếm khuyết, dẫn đến kìm hãm sự phát triển. “Để giải quyết những vấn đề này, các diễn giả đã chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất các ý tưởng, giải pháp hết sức giá trị mà Việt Nam cần cân nhắc thực hiện trong giai đoạn tới”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nhấn mạnh.
Trong khi đó, ở phiên thảo luận thứ hai, về “Đổi mới sáng tạo để vượt qua bẫy thu nhập trung bình”, Bộ trưởng cho biết, các diễn giả đã chia sẻ nhiều kinh nghiệm rất có giá trị mà ở đây, kinh nghiệm của Indonesia và Hàn Quốc là những ví dụ rất tốt để tham khảo.
Theo Bộ trưởng, trong bối cảnh mới, chưa nói đến việc hiện thực hóa khát vọng thịnh vượng, chỉ riêng việc vượt qua “bẫy thu nhập trung bình” đã là thách thức không nhỏ đối với nhiều nền kinh tế đang phát triển, trong đó có Việt Nam. Sẽ không thể thành công nếu không liên tục tìm tòi, sáng tạo, đổi mới tư duy, chủ động xây dựng cách thức phát triển nền kinh tế, đổi mới thể chế, cơ chế, chính sách.
Giám đốc Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam, ông Ousmane Dione cho rằng, ở thời điểm hiện tại, mô hình kinh tế của Việt Nam phải đối mặt với rất nhiều thách thức, bao gồm dân số già hóa nhanh, hình thành vốn và tỷ lệ sinh lời từ đầu tư thấp, suy thoái vốn tự nhiên, vốn nhân lực yếu, khả năng giảm tốc độ tăng năng suất…
Câu trả lời là buộc phải cải cách. “Dù Việt Nam có mọi tiềm năng để duy trì thành công sự phát triển của mình, vẫn cần có những cải cách táo bạo để đất nước có thể nắm bắt các cơ hội trong tương lai và quản lý các rủi ro của mình”, ông Ousmane Dione đã nhấn mạnh.
Những cải cách táo bạo đó chính là tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường theo hướng đầy đủ, hiện đại và hội nhập và chuyển đổi mô hình tăng trưởng sang dựa vào đổi mới sáng tạo. Đây cũng chính là hai chủ đề chính được thảo luận tại VRDF.
Đổi mới mô hình tăng trưởng sang dựa vào đổi mới sáng tạo là con đường đã được Việt Nam lựa chọn, trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 đang ảnh hưởng tới toàn cầu. “Đổi mới sáng tạo là con đường đi tới thịnh vượng”, chia sẻ câu chuyện của Malaysia, ông K. Yogeevaran, nguyên Thứ trưởng Bộ Công nghiệp trồng trọt và Hàng hóa Malaysia nói.
“Nói về cải cách thể chế, phải quan tâm cả vấn đề xây dựng bộ máy”, TS. Jonathan Pincus, Chủ tịch Quỹ Rajawali, nguyên Chuyên gia kinh tế trưởng của Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam nói.
Ông cho rằng, có nhiều vấn đề trong quá trình cải cách khiến việc thực thi chính sách tại Việt Nam trở nên khó khăn. Đó là sự phân mảnh về quyền lực, tinh thần thực tài bị suy yếu, khiến Chính phủ gặp nhiều thách thức trong tuyển dụng những cán bộ trẻ tài năng, có khả năng cống hiến cho xã hội.
“Cần hợp lý hóa, bảo đảm tính tập trung trong công tác tổ chức, nhân sự; cần minh bạch hơn trên thị trường đất đai và tín dụng; tách biệt rõ ràng giữa doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp được cổ phần hóa với cơ quan quản lý; giám sắt chặt chẽ hơn và thực thi nghiêm các quy định về hạn chế rủi ro trong hệ thống ngân hàng”, ông Jonathan Pincus nói.
Trong khi đó, ông David Dollar, Nghiên cứu viên cao cấp Viện Brookings Hoa Kỳ nhấn mạnh việc Việt Nam đã thành công trong thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), nhưng đầu tư tư nhân lại thấp. “Tôi chưa thấy nước nào đi tới thịnh vượng mà chỉ dựa vào khu vực FDI. Phải tạo cơ hội cho khu vực tư nhân trong nước phát triển”, ông Dollar nói.
Theo ông Jan Rielander, Đặc phái viên của Giám đốc Trung tâm Phát triển của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), Việt Nam là một nền kinh tế tích hợp khi bao gồm cả khu vực nhà nước, tư nhân và FDI. “Nhiều nước vướng bẫy thu nhập trung bình khi chỉ tập trung vào khu vực công và tư. Muốn thoát bẫy và vượt lên, cần tạo sự liên kết giữa khu vực FDI và khu vực trong nước, làm sao để cùng tham gia mạnh mẽ hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, tạo ra nhiều giá trị gia tăng hơn”, ông Jan Rielander nói.
Để làm được điều đó, thể chế kinh tế thị trường phải được hoàn thiện, để đảm bảo việc phân bổ các nguồn lực được minh bạch và công bằng giữa các khu vực, tạo động lực cho sự phát triển.
Dẫn câu chuyện thành công của Hàn Quốc, GS. Sungchul Chung, Đại học Khoa học và Công nghệ Hàn Quốc (UST), nguyên Viện trưởng Viện Chính sách Khoa học và Công nghệ Hàn Quốc cho biết: “Một quốc gia phải được chuẩn bị về mặt công nghệ để thực hiện chuyển đổi sang nền kinh tế công nghệ thông tin. Tính sẵn sàng về công nghệ chỉ có thể có được thông qua nghiên cứu và phát triển và học hỏi, điều này đòi hỏi năng lực và đầu tư hấp thụ công nghệ lớn”.
Tuy nhiên, vị chuyên gia này cũng chia sẻ, đối với các nền kinh tế đang phát triển, thay vì nghĩ đến việc nghiên cứu ra các công nghệ mới, thì hãy tận dụng các công nghệ hiện có, các thành tựu công nghệ của thế giới để ứng dụng và thúc đẩy phát triển kinh tế.
Trong khi đó, bà Mari Elka Pangestu, Bộ trưởng Bộ Du lịch và Kinh tế sáng tạo, nguyên Bộ trưởng Bộ Thương mại của Indonesia khẳng định, để tăng tốc phát triển, phải tăng năng suất và phát triển hơn. “Indonesia cũng gặp phải vấn đề năng suất như Việt Nam”, bà Mari Elka Pangestu nói. Và để tăng năng suất, phải tận dụng cơ hội từ trí tuệ nhân tạo, từ khoa học - công nghệ. Đây cũng chính là con đường mà Việt Nam phải đi.
Còn TS. David Dollar, Nghiên cứu viên cao cấp Viện Brookings, Hoa Kỳ, cho rằng về tổng thể, Việt Nam được nhận định là có mức độ pháp quyền tốt so với mức thu nhập và thu hút được nhiều vốn đầu tư nước ngoài. Tuy nhiên, đầu tư bằng nguồn trong nước còn thấp và khu vực tư nhân chủ yếu gồm các doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Khu vực tư nhân chính thức ở Việt Nam bị tụt hậu do thiếu tiếp cận tín dụng, đất đai, đầu vào nhập khẩu và do những yếu kém trong thực thi hiệu lực hợp đồng và giải quyết tình trạng phá sản. Điều cần làm là xác định rõ các lĩnh vực hoạt động của doanh nghiệp nhà nước và dành phần còn lại cho các doanh nghiệp tư nhân.
