|
Tái cấu trúc nên bắt đầu từ đâu?
Tái cấu trúc nền kinh tế thực sự là công việc cấp bách, mang tầm đại sự quốc gia, nhưng cũng không thể nóng vội. Cần xác định đây là chiến lược dài hạn, tiến hành trong nhiều năm, nếu không muốn nói là vài thập kỷ, với những mục tiêu và giải pháp đồng bộ cả về mặt vĩ mô và vi mô.
Nếu triển khai đúng định hướng sẽ có tác động chuyển dịch tăng trưởng kinh tế từ mặt lượng sang chất, từ chiều rộng sang chiều sâu, góp phần tạo thế và lực bền vững cho đất nước. Điều quan trọng nhất của tiến trình tái cơ cấu là lựa chọn đúng những khâu đột phá, bắt đầu từ việc đổi mới căn bản về tư duy điều hành chính sách.
Trước hết, cần thành lập một ủy ban chuyên trách ở tầm vĩ mô, đủ năng lực, thẩm quyền và trách nhiệm, tham mưu trực tiếp cho Thủ tướng Chính phủ hoạch định các bước đi cụ thể của quá trình tái cấu trúc kinh tế.
Một điểm cần lưu ý, ủy ban này không phải là một dạng cơ quan quyền lực hành chánh, không sa vào vòng xoáy của “cơ chế xin - cho”, có vị thế độc lập với từng bộ ngành và địa phương, không trực tiếp xây dựng chính sách nhưng cần được giao đủ quyền hạn để cảnh báo/giám sát/điều chỉnh/ngăn chặn những biểu hiện chệch hướng mục tiêu tái cấu trúc nền kinh tế. Cần tránh lối mòn lâu nay là ban bệ nào chúng ta cũng có đủ nhưng hầu như không tìm được tiếng nói chung, giẫm chân lên nhau, không hội tụ được động lực cho phát triển.
Một trong những vấn đề cực kỳ quan trọng là xác định đúng đắn chủ thể của quá trình tái cấu trúc kinh tế. Điều này sẽ quyết định sự thành bại của mọi cơ chế chính sách dự kiến sẽ ban hành. Muốn vậy cần nhận diện rõ và giải quyết ba vấn đề chủ yếu:
(1) Mô hình phát triển nào mà chúng ta cần hướng đến trong bối cảnh hội nhập quốc tế và giữ vững định hướng XHCN? Đây thực ra không phải là vấn đề quá phức tạp nếu biết vận dụng nhiều hình mẫu thành công ở nhiều nước khác nhau trên thế giới, chủ động điều chỉnh để tạo ra sự tương thích giữa hệ thống chính trị và cơ chế thị trường cạnh tranh;
(2) Động lực tăng trưởng của quá trình tái cấu trúc dựa vào nguồn lực và thành phần kinh tế nào? Trong nước, ngoài nước, tư nhân, nhà nước, cổ phần hóa, hỗn hợp? Có vẻ như thực tế “khủng hoảng tài chính” năm 2008 và gần đây nhất là “khủng hoảng nợ công” đã chứng minh rằng không một thành tựu tăng trưởng nào, không một mô hình ưu việt nào mà không phải trả giá. “Tăng trưởng” gần như đã trở thành khẩu hiệu thường trực của các nhà chính trị và hoạch định chính sách, nhưng ít có ai đặt vấn đề nghiêm túc là nên tăng trưởng trong chừng mực nào là hợp lý?
(3) Mục tiêu tối hậu của tái cấu trúc, suy cho cùng là phải góp phần đánh thức, khơi dậy, huy động mọi nguồn lực phát triển đang tiềm ẩn, phân tán, kể cả đang bị đánh cắp công khai hoặc ngấm ngầm, lãng phí một cách không thương tiếc ở khắp mọi ngóc ngách trong nền kinh tế.
Một yêu cầu quan trọng khác để chương trình tái cấu trúc kinh tế thành công là cần sớm đổi mới tư duy điều hành chính sách tiền tệ - tài khóa. Diễn biến điều hành kinh tế từ thời kỳ đổi mới đến nay cho thấy bên cạnh chính sách tài khóa có vai trò đòn bẩy (thông qua mở rộng đầu tư công và viện trợ phát triển để kiến thiết hạ tầng/mở rộng quy mô doanh nghiệp nhà nước/chi tiêu công) thì tiền tệ luôn được xem là trung tâm của quá trình tăng trưởng. Vai trò trung tâm này thể hiện rất rõ qua vị thế không thể thay thế của hệ thống ngân hàng trong tư cách là nhà cung ứng vốn số một cho toàn bộ nền kinh tế.
Trong bốn trụ cột có nhiệm vụ tập trung và phân phối vốn: ngân sách/FDI/chứng khoán/ngân hàng, nguồn tín dụng từ ngân hàng luôn luôn chiếm vị trí áp đảo. Ví dụ gần đây nhất: tổng vốn đầu tư toàn xã hội năm 2010 đạt 803.000 tỉ đồng, riêng tín dụng ngân hàng là 370.000 tỉ, chiếm 46%. Sáu tháng đầu năm 2011, mặc dù thắt chặt tiền tệ và tài khóa, vốn đầu tư toàn xã hội giảm hơn 10% so cùng kỳ, đạt 362.000 tỉ, trong đó tín dụng ngân hàng vẫn chiếm 171.000 tỉ (47,2%). Đặc biệt, tốc độ tăng tín dụng/GDP nhiều năm qua rất cao, ở mức khoảng 125%, cao gấp đôi con số tương ứng của nhiều nước.
Cũng cần nói thêm, vai trò thị trường chứng khoán qua 11 năm vận hành vẫn còn mờ nhạt, chưa đủ lớn để trở thành kênh cung ứng vốn quan trọng cho nền kinh tế, khả năng huy động vốn qua sàn rất bấp bênh, năm cao nhất cũng chỉ đạt khoảng 127.000 tỉ đồng (2007). Tuy nhiên, điều đáng lo ngại nhất hiện nay chính là hiệu quả đầu tư, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư công, còn rất thấp, thể hiện qua hệ số ICOR tăng liên tục qua các thời kỳ (1996-2000 là 5 lần, 2001-2005 là 5,2 lần, 2006-2010 là 6,2 lần). Hệ quả là tổng phương tiện thanh toán tung vào lưu thông ngày càng lớn, sức ép lạm phát dồn tích ngày càng tăng và có nguy cơ bùng phát là điều dễ hiểu.
Chính vì vậy, trong tổng thể các công cụ điều hành vĩ mô, việc đổi mới tư duy điều hành tiền tệ - tài khóa phải đi trước một bước, theo hướng tiền tệ phải quay trở về với vai trò đòn bẩy, tuân thủ nguyên tắc trung gian tài chính độc lập, không chạy theo tăng trưởng bằng mọi giá, đóng vai trò yểm trợ phát triển trong giới hạn cho phép của các quan hệ cân đối vĩ mô, trước hết là quan hệ cung - cầu/tiền - hàng một cách hợp lý. Tài khóa sẽ trở thành trung tâm của quá trình tái cấu trúc kinh tế với một nội hàm hoàn toàn khác. Thay vì mở rộng đầu tư công để hỗ trợ phát triển như trước đây, tài khóa sẽ chuyển hướng sang mục tiêu cơ cấu lại và nâng cao hiệu quả vốn đầu tư từ ngân sách và viện trợ phát triển, huy động các nguồn lực khác theo phương thức công - tư, mở rộng mô hình xã hội hóa, kể cả các dịch vụ công ích.
Tài khóa, về lâu dài, sẽ là thước đo tổng hợp và quan trọng nhất về hiệu quả tái cấu trúc nền kinh tế, biểu hiện qua sự lành mạnh của thu - chi ngân sách/nợ công/cân bằng cán cân thương mại xuất - nhập khẩu, trong đó nhiệm vụ đặc biệt quan trọng là cải thiện hệ số ICOR nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư toàn xã hội.
Tâm Dân
tbktsg
|
