Sức khỏe doanh nghiệp nhìn từ chuyện tăng thu

Dù tháng 8 vừa qua tổng thu nội địa đã có dấu hiệu giảm sút nhưng nhìn chung tình hình thu ngân sách từ đầu năm đến nay vẫn khả quan, nhất là các nguồn thu liên quan trực tiếp đến hoạt động của doanh nghiệp. Những con số này nói lên điều gì?

Theo Bộ Tài chính, các lĩnh vực thu lớn đạt được kết quả khả quan ngay trong sáu tháng đầu năm. Chỉ tính riêng tiền tăng thu thuế đã cho thấy: thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) quí 2-2011 cao hơn quí 1 là 5.459 tỉ đồng, thuế giá trị gia tăng (VAT) tăng 3.032 tỉ đồng, thuế xuất khẩu, nhập khẩu và thuế tiêu thụ đặc biệt hàng nhập khẩu tăng 290 tỉ đồng.

Thứ trưởng Bộ Tài chính Đỗ Hoàng Anh Tuấn cũng đánh giá trong điều kiện nền kinh tế khó khăn kết quả thu thuế đạt được như trên là rất tích cực. Ông Tuấn giải thích có bốn nguyên nhân dẫn đến số tăng thu này: tăng trưởng của nền kinh tế từ năm 2010 kéo sang những tháng đầu năm nay từ đó tạo nguồn thu cho ngân sách; một số khoản thu chuyển nguồn từ năm 2010 sang năm 2011 theo chế độ đạt khá (như thu chênh lệch quyết toán thuế của doanh nghiệp); nỗ lực chống buôn lậu, gian lận thuế và xử lý nợ đọng thuế; và việc tăng giá hàng hóa và dịch vụ dẫn đến tăng doanh thu chịu thuế.

Tuy nhiên, kết quả thu thuế cũng đặt ra vấn đề là liệu sức khỏe thực của cộng đồng doanh nghiệp trong thời gian qua đã được đánh giá đúng hay chưa. Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) Cao Sỹ Kiêm nói rằng: “Về lý thuyết thì năm nào lạm phát, năm đó tăng thu ngân sách. Nhưng cộng đồng doanh nghiệp không yếu khỏe như nhau. Có doanh nghiệp suy yếu ngay nhưng có một bộ phận doanh nghiệp khác nhờ lợi thế sẵn có hoặc lợi thế tạo ra vẫn làm ăn được. Vì vậy phải phân biệt đâu là tiếng kêu thật, đâu là tiếng kêu... như thật”.

Nếu tính đến tháng 6, tức là hơn bốn tháng sau khi Nghị quyết 11 về thắt chặt tín dụng, chống lạm phát được thực hiện, thì độ ngấm của chính sách chưa sâu, nên những con số tính đến hết tháng 8 vừa qua có lẽ phản ánh tình hình chính xác hơn.

Bộ Tài chính đánh giá là khó khăn của các đơn vị sản xuất kinh doanh ngày một lớn nên tổng thu nội địa đã giảm sút khá rõ. Số thu tháng 8 giảm 12,5% so với tháng 7 (trên 4.150 tỉ đồng). Tuy nhiên, nhìn tổng thể, chuyện tăng thu trực tiếp từ hoạt động sản xuất, kinh doanh và đầu tư của doanh nghiệp vẫn theo chiều hướng khá. Ví dụ như đến cuối tháng 8 đã có sáu khoản thu đạt trên 85% dự toán năm. Đặc biệt ba khoản thu trực tiếp từ hoạt động sản xuất kinh doanh là thu từ khu vực kinh tế quốc doanh, thu thuế công nghiệp ngoài quốc doanh, thu từ doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đều đạt từ 65-70% dự toán.

Bên cạnh đó, khoản thu tiền sử dụng đất của doanh nghiệp đến hết tháng 8 ước đạt đến 94,3% hay thuế thu nhập cá nhân đạt 85%. Khoản thu tiền sử dụng đất tăng đột biến bắt nguồn từ quyết định tăng tiền thuê đất (tính từ ngày 1-3-2011) hiện còn gây nhiều tranh cãi nhưng nếu doanh nghiệp không giữ vững sản xuất kinh doanh và đảm bảo thu nhập cho người lao động thì cũng sẽ khó có tiền nộp thuế đất và khấu trừ thuế thu nhập cá nhân.

Như vậy, đâu phải tất cả cộng đồng doanh nghiệp đều rơi vào cảnh khốn khó như nhau. Ngay Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, khi xem xét đề nghị miễn giảm thuế TNDN mà Chính phủ trình hồi tháng 7 vừa qua đã lưu ý: “Không miễn giảm đối với toàn bộ doanh nghiệp thuộc diện gia hạn nộp thuế vì các doanh nghiệp thuộc diện nộp là các doanh nghiệp làm ăn có lãi, có thu nhập”. Ủy ban này đề nghị chỉ miễn giảm thuế cho 236.500 doanh nghiệp nhỏ và vừa đang thực sự khó khăn, nhằm có cơ hội duy trì sản xuất và tiếp cận nguồn vốn.

Muốn biết doanh nghiệp thực sự yếu khỏe đến đâu, ông Kiêm đề nghị Bộ Tài chính cần phải tách bạch cụ thể hơn trong số các nguyên nhân dẫn đến chuyện tăng thu thuế, có bao nhiêu phần trăm là do tăng giá hàng hóa, nằm ngoài nỗ lực tăng trưởng sản xuất của doanh nghiệp. Chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh thì đề nghị phải bóc tách cả số tăng thu từ xuất khẩu là bao nhiêu, nhập khẩu là bao nhiêu và thuế tiêu thụ đặc biệt hàng nhập khẩu là bao nhiêu, tránh bỏ hết vào một giỏ thống kê như hiện nay. Bởi lẽ kinh tế khó khăn nhưng tính đến tháng 8, nhóm hàng cần nhập khẩu (máy móc, thiết bị) tăng 8,5% so với tháng trước cho thấy việc đầu tư vào sản xuất không phải theo chiều đi xuống.

Việc bóc tách tăng thu xuất khẩu cũng rất cần thiết vì việc siết chặt xuất khẩu nguyên liệu thô ngày càng được đẩy mạnh (tăng thuế suất thuế xuất khẩu đối với quặng sắt và tinh quặng sắt, gỗ, nguyên liệu gỗ cùng chín nhóm mặt hàng kim loại, khoáng sản khác), nếu nguồn thu tăng từ đây nhiều còn cho thấy hiện tượng bất chấp thuế cao, doanh nghiệp vẫn hướng đến đào vét tài nguyên, xuất thô để tăng lợi nhuận hơn là hướng đến đầu tư sản xuất. Ông Ánh còn lưu ý do Luật Quản lý thuế cho phép tạm nộp thuế trước nên nhiều thủ thuật lách thuế, trốn thuế vẫn có thể diễn ra. Ví dụ như kỳ tính thuế và kỳ sản xuất kinh doanh không giống nhau, tức là con số trên sổ sách phải nộp và tình hình sản xuất kinh doanh, doanh thu thực tế sẽ có nhiều khác biệt.

Tăng thu là chuyện đáng mừng. Nhưng đằng sau các khoản tăng thu còn nhiều điều nên làm rõ để nhận diện được bức tranh thực về tình hình sức khỏe doanh nghiệp hiện nay, nơi mà các nhóm lợi ích đang có những tác động khác nhau vào chính sách.

Ngọc Lan

TBKTSG Online