Trưởng đại diện Liên Hợp Quốc tại Việt Nam John Hendra:

Ông John Hendra “Tăng trưởng kinh tế là cần nhưng chưa đủ”

Trưởng đại diện Liên Hợp Quốc tại Việt Nam John Hendra đưa ra góc nhìn cụ thể và rõ ràng về chiến lược phát triển VN.

Ông khuyến cáo VN không nên chạy theo những mục tiêu thành tích, vốn gây nhiều hậu quả lâu nay, mà nên đưa các chỉ số đo lường thực tế, cụ thể, toàn diện hơn vào chiến lược phát triển, giúp tránh phát triển lệch lạc. Những khuyến nghị của LHQ đối với VN được nghiên cứu, so sánh từ kinh nghiệm toàn cầu.

Trưởng đại diện Liên Hợp Quốc tại Việt Nam John Hendra

Ông hình dung thế nào về đời sống của một gia đình VN trung bình trong năm 2011 và 10 năm tới?

- Theo Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 2011-2015 (Kế hoạch 5 năm) và Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011-2020 (Chiến lược 10 năm) tại Đại hội Đảng CSVN lần thứ XI, tôi hy vọng trong năm và 10 năm tới một gia đình VN bình thường sẽ được hưởng dịch vụ y tế và giáo dục chất lượng tốt, dễ tiếp cận và bình đẳng, ít phải dùng tiền túi để tự chi trả như hiện nay. Các bạn sẽ có nền kinh tế năng động, cho phép một gia đình trung bình có cơ hội nghề nghiệp chất lượng cao, tử tế, không chỉ thoả mãn mục tiêu sự nghiệp mà tăng khả năng chủ động phát triển năng lực cá nhân. Môi trường làm việc giúp các bạn có những kỹ năng cần thiết nếu VN thoát khỏi sự phụ thuộc vào lao động rẻ và tài nguyên thiên nhiên. Các gia đình sẽ sống mạnh khoẻ hơn nhờ môi trường sống tốt hơn, an tâm về chất lượng không khí, nước và an toàn thực phẩm. Họ sẽ không còn phải bất bình về tham nhũng. Mọi người sẽ cảm thấy đồng tiền của mình thật sự được đầu tư vào những ưu tiên công quan trọng nhất và cho một nền kinh tế hiệu quả hơn.

Tôi hy vọng một hộ gia đình trung bình sẽ cảm thấy hệ thống bảo trợ xã hội mới, hiện đang được thảo luận, giúp họ bớt bị tác động xấu từ các cú sốc về giá lương thực, như chúng ta đang chứng kiến, sốc về thiên tai, biến đổi khí hậu, sức khoẻ… Có một hệ thống sẵn sàng giúp họ bớt lo lắng về tương lai và tự tin hơn về cuộc sống. Họ sẽ thấy nước mình có một chiến lược đối phó tốt với biến đổi khí hậu, những căn nhà dọc bờ biển miền Trung chống chọi được với thiên tai, gió bão…

Mỗi người sẽ cảm thấy tiếng nói của mình được lắng nghe trong quá trình ra các chính sách sát sườn với họ và những luật lệ quan trọng của đất nước. 

Ông vừa mô tả một bức tranh đẹp. Nhưng VN chỉ có nguồn lực hạn chế và  Chính phủ cần phải chọn ra các ưu tiên. Theo ông, cần cân bằng thế nào giữa ưu tiên phát triển kinh tế và ưu tiên chăm sóc sức khoẻ, bảo trợ xã hội…?

- Bức tranh tôi vừa nói không phải là hình ảnh chủ nghĩa xã hội không tưởng. Tôi không nói về chuyện VN nhảy từ thu nhập bình quân đầu người từ 1.100USD lên 15.000USD mà nói một cách thực tế sẽ vào khoảng 3.000USD. Nhưng với mỗi hộ gia đình người Việt bình thường, đó là cuộc sống khác hẳn ngày hôm nay.

Tôi nghĩ cách tiếp cận cân bằng là vô cùng quan trọng. Có nhiều bằng chứng cho thấy khi các nước chỉ tập trung một chiều vào tăng trưởng kinh tế thì sẽ gặp phải các tác động tiêu cực từ môi trường, xã hội. Rõ ràng VN không có lợi gì khi lặp lại các chính sách sai lầm của những nước khác.

Để làm được điều đó, VN cần đặt ra các ưu tiên. Nói riêng về tăng trưởng kinh tế, thậm chí trong phạm vi kinh tế vĩ mô, cũng không nên tư duy một chiều chú trọng mỗi tăng trưởng mà cần xem xét cả ổn định kinh tế vĩ mô.

Có nhiều yếu tố trong chiến lược hiện nay chưa thực sự bền vững lắm.

Tôi biết nhiều gia đình VN rất lo lắng về lạm phát trước giá thực phẩm. Tôi cho rằng bây giờ VN cần xem xét vấn đề lạm phát vì nó rất dễ dịch chuyển từ lạm phát thực phẩm sang lạm phát rộng khắp hơn. 

Có phải ông vừa nói rằng có nhiều yếu tố trong Chiến lược còn chưa bền vững?

- Trong Kế hoạch 5 năm và Chiến lược 10 năm, khái niệm bền vững thể hiện từ quan điểm môi trường, trong khi VN đang theo đuổi cả mục tiêu bền vững về kinh tế. Chiến lược chỉ là một văn kiện 30 trang và dù có bất cứ khuôn khổ nào đều không thể có câu trả lời cho tất cả. Nhưng chiến lược đặt ra một số nguyên tắc quan trọng, bắt đầu bằng đánh giá thẳng thắn và tự phê bình về tình hình VN, xem xét một số vấn đề như sự tham gia của người dân (trong hoạch định chính sách - PV), phát triển con người, xã hội, biến đổi khí hậu, chính sách đối ngoại.

Tôi cho rằng chiến lược tập trung vào cân bằng, đưa bền vững làm trọng tâm là quan trọng và tích cực. Liên Hợp Quốc luôn khuyến khích sự cân bằng và hy vọng kế hoạch hành động triển khai Kế hoạch 5 năm cũng chú trọng sự cân bằng như vậy. Nên coi tăng trưởng kinh tế là cần nhưng chưa đủ.

Chiến lược đề cập cởi mở và rõ ràng về nhu cầu cần dịch chuyển từ mô hình hiện tại – dựa vào đầu tư, tiết kiệm thấp và nhân công rẻ. Các thảo luận công khai từ một tháng qua, nhất là tuần qua, đã chỉ rõ các vấn đề. Thách thức ở đây là tiến tới giải pháp.

Mục tiêu lớn đến năm 2020 của VN là trở thành một nước “công nghiệp hoá  theo hướng hiện đại”. Ông hiểu điều này như thế nào?

- Đây là câu hỏi rất quan trọng. Trong bài phát biểu ở phiên khai mạc Đại hội Đảng CSVN, ông Tổng Bí thư đã đề cập điều này. Tôi cho rằng VN cần tách khỏi những thuật ngữ về hiện đại hoá  và hướng về cách đo lường những vấn đề then chốt để có chiến lược phát triển cân bằng, hiệu quả và thành công nhất.  Giảm bớt các mục tiêu mang tính số lượng thành tích, chú ý các mục tiêu dẫn đến một xã hội tương lai mà người VN mong muốn. Hãy hỏi chính các gia đình VN xem họ mong muốn gì.

Chiến lược và kế hoạch đưa ra chỉ số phát triển con người (HDI), đo lường cả tăng trưởng kinh tế, sức mua ngang giá, và đặc biệt là giáo dục, y tế. Tôi khuyến nghị VN sử dụng thêm nhiều chỉ số khác. Ví dụ như ICOR, đo lường hiệu quả đầu tư. VN hiện xếp thứ 116/178 theo Chỉ số cảm nhận tham nhũng về khu vực công (CPI) từ tổ chức Minh bạch Quốc tế. VN nên hướng tới top 100. Còn với Chỉ số cảm nhận hành chính công (PAPI), sao cho người VN thấy chất lượng dịch vụ công đang cải thiện, ít người trải nghiệm các hành vi tham nhũng hơn, nhóm nghèo nhất có thể tiếp cận dịch vụ công tốt hơn. Đồng thời VN nên tính chỉ số khí thải CO2 theo GDP ngay từ bây giờ.

Năm năm nữa, VN cần đo được tỉ lệ công dân nói rằng họ có thể tham gia vào thảo luận chính sách, được quốc hội tham vấn theo quy trình tham vấn chính thức.

Hệ số Gini để đo lường sự bất bình đẳng và xem xét con số, tỷ lệ người dân ở dưới ngưỡng nghèo. Có thể xem xét 1/5 dân số nghèo nhất và 1/5 dân số giàu nhất xem có thay đổi gì, xem xét tỷ lệ chi trả các dịch vụ công bằng tiền túi, xem những hộ gia đình nghèo năm 2011 chi tiêu thế nào so với năm 2015. Đó là những chỉ số cho thấy sức khoẻ của xã hội.

Trên thế giới hiện có nhiều thảo luận về  sử dụng Tổng chỉ số hạnh phúc quốc gia. VN nên tham khảo. Vì chỉ nhìn vào tăng trưởng kinh tế, thu nhập bình quân đầu người thôi thì chưa chính xác mà cần xét đến mức độ hạnh phúc, chăm sóc sức khoẻ và nền giáo dục tốt của người dân, dẫn tới chú trọng vào phát triển con người.

Cảnh những xe ôtô siêu sang Rolls Royce’s hay Bentley trên đường có làm nản lòng một đối tác phát triển như ông không? Giá trị sống của người VN đã có nhiều thay đổi so với 10 năm  trước. Nhiều người đi từ chỗ chẳng có gì đến chỗ có mọi thứ, nhưng song song với nó là nhiều khoảng cách xã hội và có lẽ điều này chưa được xem xét đầy đủ trong các kế hoạch của Chính phủ, thưa ông?

- Tôi nghĩ khi một nước đang phát triển và trở nên giàu có hơn, đó là điều bình thường. Những chiếc xe siêu sang đương nhiên là dấu hiệu của thu nhập gia tăng. Nhưng tôi tin chắc với nhiều người VN, nó cũng là dấu hiệu của bất bình đẳng. Nhiều bạn bè và đồng nghiệp VN của tôi bày tỏ lo ngại về bất bình đẳng gia tăng, về lạm phát, thiệt hại về môi trường. Đây là thực tế mà người dân lo lắng. Vì thế, chúng ta lại cần trở lại với cách tiếp cận phát triển một cách cân bằng hơn.

Tốt hơn là người dân cần thảo luận xem điều gì đang xảy ra. Làm thế nào các chính sách có thể đảm bảo giảm được sự thiếu bình đẳng và khoảng cách. Cải cách và phát triển sẽ chỉ thành công nếu người dân cảm thấy mình là một phần trong quá trình đó, có cơ hội tham gia và được hưởng lợi. Nếu một xã hội trở nên bất bình đẳng nhanh chóng sẽ thật sự rất nguy hiểm. 

Tôi rất thú vị khi thấy VN là một đất nước năng động với nhiều cơ hội và dân số trẻ. Các bạn trẻ VN rất háo hức và lạc quan. Trong khảo sát về chỉ số hạnh phúc hàng năm, VN thường đứng ở nhóm 10 nước đứng đầu. Tôi cảm nhận được quyết tâm cải thiện cuộc sống, xã hội và văn hoá, coi trọng giá trị gia đình, tạo điều kiện cho con cái học hành. Đây là những cam kết cộng đồng rất mạnh mẽ. Đất nước đang chuyển đổi nhanh chóng. Nhưng bạn cũng thấy tình trạng tiêu dùng ồ ạt và mối nguy ở đó. Theo tôi, người ta không nên sống chỉ nghĩ xem mình làm được bao nhiêu tiền.

Tôi rất tin tưởng vào VN về trung hạn và dài hạn. Tôi cho rằng giai đoạn 10 năm tới sẽ rất quan trọng cho đất nước các bạn để hướng tới một xã hội nơi cuộc sống người dân được cải thiện, không chỉ về mặt kinh tế mà cả về xã hội và tinh thần.

Xin cảm ơn ông!

Giang Thuỳ Phương thực hiện

lao động